Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Thomas Hammarberg’in 2-11 Eylül 2009 tarihleri arasında Rusya, Çeçenya ve İnguşetya’ya yaptığı ziyaretlerin sonuç raporu bugün açıklandı.

Komisyoner ziyareti sırasında İnguşetya Cumhuriyeti ve Çeçenya’daki en ciddi insan hakları problemlerini Rusya destekli yetkililer ve bölgede faaliyet gösteren sivil toplum örgütleri ile görüştü.

Yayınlanan raporda şu ana başlıklara değinildi: İnsan Hakları Savunucularının Durumu, Terörizmle Mücadele Yöntemleri, Adam Kaçırma ve Ortadan Kaybolma Olayları, Savaşın getirdiği Cezadan Muafiyet, Sonuç ve Öneriler.

Komisyoner sivil toplum örgütleri tarafından yerine getirilen insan hakları çalışmalarının önemine değinerek, bu tip çalışmaların sağlıklı yürütülebilmesi için uygun ortmamın sağlanmasının ve insan hakları savunucularının güvenliklerinin garanti edilmesi gerektiğini vurguladı. “İnsan hakları savunucularına yönelik son dönemlerdeki cinayetler ve maruz kaldıkları şiddet olayları suçluları bulmak ve failleri cezalandırmak için ciddi biçimde soruşturulmalıdır” ifadesine raporda yer verildi.

Öte yandan, Komisyoner Hammarberg, İnguş yetkililerin insan hakları konusunda çalışan sivil toplum örgütleri ile düzenli diyalog kurma çabalarını memnuniyetle karşıladığını ifade etti. Bununla birlikte Komisyoner, insan hakları organizasyonlarının aktif üyelerini korumak için daha fazla çaba sarfedilmesinin şart olduğuna değindi.

Rapora göre, Rus ve Moskova destekli Çeçen yöneticiler 2009 yılının ilk yarısında 100’ün üzerinde özel operasyon (temizlik-zachistki) düzenledi. Ve Komisyoner terörle mücadelede önlemlerin mutlaka insan hakları normlarına tam uygun şekilde yürütülmesi gerektiğine işare ederek: “Rus yetkililer tüm anti-terörizm operasyonlarında uygulanacak kuralları ve insan hakları güvencelerini yasa ile belirlemelidir. Özellikle yargısız infaz olasılığı ortadan kaldırmak için nerde nasıl kuvvet kullanılacağını gösteren kesin ve açık hükümlere yer verilmelidir” dedi.

Komisyoner bunun dışında, terörizmle mücadelenin dejenere edilerek işkence ve kötü muameleye izin vermemesi gerektiğini ifade etti. Raporda, “Terör şüphelilerin gözaltı ve mahkeme işlemleri boyunca kesinlikle insan hakları standartlarına uyulmalıdır. Özgürlüğünden mahrum bırakılan her kişinin kaydı tutulmalı, bu şüphelilere gözaltının başında bir avukata ve doktora erişmesine izin verilmelidir. Ayrıca, gözaltı merkezleri düzenli olarak bağımsız denetime tabi olmalıdır. Şüpheli aleyhinde elde edilen herhangi bir delile, işkence veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı metotlarla ulaşıldığının tespiti halinde adil yargılanma garantisine uygun olarak bu deliller mahkemece değerlendirmeye alınmamalıdır” ifadelerine yer verildi.

Komisyoner, adam kaçırma, ortadan kaybolma, yargısız infaz, diğer yasadışı öldürmeler ve ayrıca yasadışı gözaltı olayları konusunda yetkililere bağımsız ve etkin soruşturmalar yürütülmesi çağrısında bulundu. Raporda, sivil toplum örgütlerinin 2008 yılından bu yana Çeçenya’da adam kaçırma olaylarında gözle görülür bir artışı tespit ettiği vurgulandı. İnsan Hakları Merkezi “Memorial” in verilerine atıf yapılarak, 2008 yılı boyunca Çeçenya’da kaçırılan sivil sayısı 42 iken, 2009 yılının ilk dört ayında bu sayının 58’e yükseldiği belirtildi. Bunun dışında Komisyoner Hammarberg, terörist şüphelilerinin ve Kafkasya cephesi savaşçılarının yakınlarına yönelik uygulanan cezalandırma yöntemlerine de bir son verilmesi gerektiğini vurguladı.

Komisyoner, geçmişteki kayıpların ve Çeçenya’nın belli noktalarında gömülü bulunan cesetlerin kimliklerinin tespiti için araştırma yapılmasının önemine dikkat çekti. Rapora göre, 2000 ile 2009 yılları arasında Çeçenya’da 3074 sivilin kaybolduğu tahmin ediliyor. Bunun dışında, Çeçenya’nın farklı noktalarında tespit edilen 60’ın üzerindeki toplu mezarda 3000’den fazla kimliği tespit edilememiş cesedin gömülü olduğuna da yer verildi.

Komisyoner Thomas Hammarberg, hukukun üstünlüğünün güçlendirilmesi için daha ciddi adımların atılması ve etkili soruşturmaların yütürülmesi gerektiğine inandığını ifade ederek, “Suçluların cezalandırılmaması geleneği halen devam ediyor” dedi. Raporda, “Yargı ve kolluk güçleri yolsuzlukla mücadele etmeye yönelik çabalarını sürdürmelidir. Soruşturma ve yargılama safhalarında görgü tanıklarının korunması elzemdir” denildi.

İnguşetya’daki yetkililer Komisyoner’e, İnguşetya’nın Nazran dahil olmak üzere Malgobek bölgesi ve Ordzhonikidzevskaya yerleşim yerinde halen Çeçenya’dan 800’ün üzerinde ülkesinde yerinden edilmiş kişinin yaşadığını bildirdi. Ancak sivil toplum temsilcileri ise ülkesinde yerinden edilmiş bu Çeçen sivillerden Çeçenya’ya dönmek konusunda isteksiz olanlara yönelik yetkililerin aşırı derece baskı yaptığı, tehdit edildikleri ve Çeçenya’ya dönmedikleri takdirde bu kişilere sağlanan yardımların kesileceğinin söylendiğini aktardı. Komisyoner, yetkilileri Birleşmiş Milletler’in 1998 yılında yayınlanan “Ülkesi İçinde Yerinden Edilenler Konusunda Yol Gösterici İlkeleri” ışığında hareket etmeye çağırarak seçeneklerin açıkça ve her bireye ayrıca sunulması gerektiğini söyledi. Bu seçeneklerin: gönüllü, güvenli ve onurlu bir dönüş; ülkenin farklı bir bölgesinde gönüllü yerleşim; ya da yerel entegrasyon olduğuna dikkat çekti.

Komisyoner raporun sonuç bölümünde, “Kuzey Kafkasya’da istikrar halen oluşmamış durumda. Kafkasya cephesi savaşçılarının Rusya’ya karşı artan eylemleri; ortadan kaybolmalar, adam öldürmeler ve insan hakları savunucularının katledilmelerine yönelik etkin soruşturma eksikliğinden ciddi endişe duymaktayım” ifadelerine yer verdi.

Raporun tamamına (İngilizce) BURADAN erişilebilir.