Gistam Sakaeva’nın insani çalışmalardaki kariyeri 1995 yılında Birinci Rus-Çeçen Savaşı sırasında Dağıstan’daki mülteci kamplarında tesadüfen başladı.

İki küçük çocuğun alçakgönüllü yalnız annesi olan Sakaeva, Çeçen bir insani yardım çalışanı olarak New York kentindeki The New School’da Kamu Yönetimi Yüksek Lisans programını bitirmek üzere. Sakaeva mezun olduktan sonra Çeçenya’ya geri dönecek, kadınlar ve özürlüler ile çalışan yerel sivil toplum organizasyonu “İnanç”ta çalışmalarına devam edecek.

Savaştan önce İngilizce öğretmeni olan Gistam Sakaeva’nın yaşı ve deneyimleri gençlere özgü enerjisinin ve sık gülüşlerinin ardında gizli. Doğal bir hikayeci, yaşamını ama her şeyden önce ailesini savaştan ve işinden anekdotlar ile birbirine bağlayarak anlatıyor.

Sakaeva, 1970 yılında Çeçenya’nın başkenti Grozny’de mücadeleci bir ailede doğdu. Bir madenci olan babası genç yaşta hayata veda ederek, eşini sekiz küçük çocuk ile hayat kavgasında yalnız bıraktı. Annesi tarafından özgür biçimde yetiştirilen Sakaeva, 1994 yılında Rusya’nın Çeçenya’yı işgal etmesinden bir yıl kadar önce Çeçen Devlet Üniversitesi’nin İngilizce bölümünden mezun oldu ve savaşla birlikte ülkesini terk etmek zorunda kaldı.

1995 yılında Çeçenya’nın sınırından geçerek Dağıstan’daki mülteci kamplarına ulaştı. Kamplara gıda ve diğer yardım malzemelerini temin eden Sınır Tanımayan Doktorlar Sakaeva’nın yardımını talep etti. Akıcı Çeçencesi, Rusçası ve İngilizcesi sayesinde sivil toplum örgütleri ve kamplardaki insanlar arasında önemli bir köprü olabilirdi.

Sakaeva ise bu teklifi reddetti. Çeçenya’ya geri dönüyordu.

Ancak Sınır Tanımayan Doktorlar grubu yeni birisini bulana kadar en azından bir ay kendilerine eşlik etmesinde ısrar etti.

Sakaeva, “Pekala” dedi “Sadece bir ay.”

Gistam Sakaeva, “Sonra muhtaç insanları gördüm. Binlerce hikaye dinledim ve sonra kurbanları gördüm” diyor.

Bir ay üç yıl oldu.

Sakaeva, I.Rus-Çeçen Savaşı sona erdikten sonra 1997 yılında Çeçenya’ya geri döndü. Kocasının iş arayışı onları Kazakistan’a götürdü ancak II.Rus-Çeçen Savaşı sırasında 2001 yılında Çeçenya’ya geri döndüler.

2002 yılında Sakaeva komşu İnguşetya’ya giderek bölgede henüz faaliyete başlayan Handicap International adlı bir sivil toplum örgütünün proje koordinatörlüğünü üstlendi. Handicap International’dan Catherine Naughton, Disability World (Özürlü Dünyası) adlı online dergide yayınlanan bir makalesinde Çeçenya’da 2003 yılında 25.000 sakat insanının bulunduğuna değinmişti.

Sakaeva, “İnsanların bu denli savunmasız olabileceklerinin farkına varmadım, insanlar öylesine korunmasızdılardı ki bu iş gerçekten benim tüm yaşantımı değiştirdi” diyor.

Sakaeva, özürlülerin hükümet desteği olmaksızın tamamen ailelerine bağımlı olduğunu, bugüne kadar da böyle yaparak ailelerin çalışma imkanı olmadığını ve para kazanamadıklarını söylüyor.

“Onlar için hayatta kalmak çok zordu” diyor Sakaeva. Özürlülerin aileleri iki ateş arasında sıkışıp kaldı.

“Hergün farklı insanlarla konuşuyordum ve sonra da hikayelerini kendi içimde taşıyordum” diyor Sakaeva.

Sakaeva karamsar birisi haline geldi, ama zamanla bunun üstesinden geldi, kendisi ve ailesi sağlıklı olduu için ve savaştan sağ olarak kurtuldukları için şükretmeyi öğrendi.

Aralık 2004’te Rus federal güçleri erkek kardeşi İsa’yı öldürdüğünde ise herşey tamamen değişti. Hükümet medyası, İsa ile Çeçenya’da faaliyet gösteren terörist gruplar arasında bağlantı kurmaya başladı, Sakaeva ise bu suçlamaları reddetti. Sakaeva birkaç hafta içerisinde Handicap International’daki işinden ayrılmak zorunda kaldı. Organizasyon iddiaların doğruluk payı olabileceği ihtmali üzerinde durup, Rusya tarafından “terörist” olarak adlandırılan bir kişinin kız kardeşini çalıştırarak Rusya’yı kışkırtmak istemedi. Bu arada Sakaeva’nın iki kız kardeşi de erkek kardeşini öldüren aynı askerler tarafından alınarak hapse atıldı.

Grozny merkezli bir gazeteci olan Raisa Borshchigova, Sakaeva ailesi tüm Çeçenya’da tanınır hale gelmişti zira erkek kardeşleri uluslararası bir yardım kuruluşunun ofisinde öldürülmüştü.

Ruslar yardım kuruluşunu asilere yardım etmekle itham etti ve Sakaeva’nın durumu da onlara göre bunu kanıtlıyordu.

Sakaeva yardım istemeye başladı ve kız kardeşlerinin serbest bırakılmasına çalışmakla oldukça meşguldü. Sakaeva kendisinden başka yüzlerce kadının kocalarının ya da oğullarının serbest bırakılmasını için çabaladığını gördü.

Sakaeva bir şeyin farkına vardı ki bu kadınların büyük bir kısmı kendisinden daha az eğitimli ve konuya daha az hakim, istismar ve sömürülmeye karşı son derece korunmasızdı.

“Akrabaları için mücadele etmek onlar için gerçekten çok zordu” diyor Sakaeva.

Bir ihtiyacın karşılanamaması hissi, Sakaeva’yı Çeçenya’daki kadınlara yardım etmeyi hedefleyen programlar yürüten CARE Canada adlı sivil toplum örgütünde yarı zamanlı bir pozisyonu almasına neden oldu. Bu hem kadınlarla çalışma imkanı sağladı hem de kız kardeşlerinin serbest bırakılması için mücadelesinde kendisine zaman bıraktı.

Borshchigova, Sakaeva’nın Çeçenya’da özellikle kadınlarla olan çalışmaları hakkında çok şey duydu.

Kocası hapishanede olan kadınlarla pek çok çalışma yaptı, Borshchigova, “Sakaeva bu kadınlara farklı sivil toplum örgütlerine ve hükümet kuruluşlarına nasıl mektuplar yazmaları gerektiğini öğretti” diyor.

2005 yılının sonlarında bir kış günü, kadınlarla çalışmaya başlamasından aylar sonra, Sakaeva kız kardeşlerini hapishanede ziyaret ettikten sonra evine doğru yürüyordu. Gözleri Grozny’nin yıkık sokaklarında zorlukla yürüyen ağır yaralı iki erkeğe takıldı. Bir tanesi iki protez bacağı ve yaslandığı bir koltuk değneğiyle düşecek gibi yürüyordu. Diğeri ise kısmen kördü, olmayan bacakları ve kolları ile dengesini sağlayıp yürümeye çalışıyordu.

Sakaeva yaklaşmadan önce bir süre onları izledi. Sonra nereye gittiklerini sordu.

Onlar da, “İnanç Rehabilitasyon Merkezi’ne merkezine gidiyoruz” dediler.

“Size katılabilir miyim?” diye sordu Sakaeva.

“Elbette” dediler, “Orası herkese açık”.

Onları “İnanç” adlı sivil toplum kuruluşuna kadar izleyen Sakaeva, özürlü insanlara eğitim, destek ve gelir getirici stratejiler öğreterek yeniden kendi bağımsızlıklarını kazanmalarını ve geçimlerini sağlamalarını hedefleyen bir organizasyon buldu.

Sakaeva, organizasyonu ve programlarını görünce büyülenmişe döndü.

Erkek kardeşi öldürüldüğünden beri tüm problemlerini unuttuğu ilk günün o an olduğunu söylüyor Sakaeva.

Onun rehberliği sayesinde “İnanç”, CARE Canada’nın partneri oldu ve Sakaeva’da iki organizasyon arasında iletişim köprüsü oldu.

“İnanç”ın faaliyet alanı kadınların okuma yazma öğrenmeleri gibi programlar, hukuki ve psikolojik danışmanlar sağlanması gibi konularla genişletildi.

Bugüne kadar “İnanç” gibi kuruluşların başarılı çalışmalarına rağmen, Sakaeva önce halen Çeçenya’da yapılacak çok iş olduğunu kabul ediyor. Özürlü insanların sayısı neredeyse hergün artıyor. Özellikle savaşlar sırasında saklanan kara mayınları halen duruyor. Çeçenya patlamamış bombalar çöplüğü gibi. Kadına yönelik şiddet çok yaygın.

Gistam Sakaeva, “İşe bu nedenlerle bizim çalışmalarımıza devam etmemiz bir zorunluluk teşkil ediyor” diyor.

16.04.2010

Matthew Lucas
“Writing About War” Columbia SPI Öğrenci Gazeteciliği