Ocak ayında İsviçre’ye kaçan Zainap Gashaeva isimli Çeçen insan hakları savunucusunun cesareti geçtiğimiz cumartesi günü İsviçre’nin Bern kentindeki bir törende onaylandı.

Swissinfo.ch adlı internet sitesine konuşan Zainap Gashaeva, mevcut Rus destekli Çeçen yönetiminin 1994-1996 ve 1999-2009 tarihleri arasındaki iki yok edici savaşı unutturmak istediğini söyledi.

İçlerinde ünlü Rus gazeteci Anna Politkovskaya’nın da yer aldığı savaşlara karşı sesini yükseltmiş bazı meslektaşları öldürüldü. Gashaeva’da defalarca ölüm tehdidi aldıktan sonra nihayetinde ülkesinden ayrılmaya karar verdi ve İsviçre’de mültecilik statüsü elde etti. İnsan hakları, barış ve özgürlüğün korunması için çalışan kadınlara verilen 2011 Somazzi Ödülü’ne layık görüldü.

Swissinfo.ch: Nasıl bir yaşamınız oldu ve insan hakları konularıyla ilgilenmeye nasıl başladınız?

Zainap Gashaeva: Ailemin 1944 yılında Çeçenya’dan sürgüne gönderildiği Kazakistan’da dünyaya geldim. Vatanımıza geri döndüğümüzde 13 yaşındaydım. İnsan hakları alanındaki endişelerimin kökeni muhtemelen çocukluğuma dayanıyor.

Ailem neler yaşandığı hakkında konuşmazdı, olanları içlerinde saklıyorlardı. Ancak küçüklüğümde bir gün, 1944 yılında köyümüz Khaibakh’ta NKVD’nin (Sovyet gizli polisi) 700’den fazla insanı bir ahıra kapatarak yaktığıyla ilgili olaylar hakkında konuştuklarını duydum.

Ailem korktuğu için neler olduğu hakkında asla konuşmazdı. Ruslara karşı nefret içerisinde büyümedim ve Rus arkadaşlarım oldu.

Swissinfo.ch: Birinci Rus-Çeçen Savaşı’nın başladığı 1994 yılında neler oldu?

Zainap Gashaeva: Savaş başladığında Moskova’da yaşıyordum, önce ailemi oradan çıkarmak için gittim ve ardından da neler olduğunu görmeye gittim. Moskova ile Çeçenya arasında yaşıyordum. Çeçenya’daki ve Moskova’daki gerçekliği gördüm: Moskova’da insanların hiçbir şeyden haberi yoktu ve öğrenmekte istemiyordu.

Swissinfo.ch: Problemlerden birisi Rusların Rusya Federasyonu içerisinde yaşayan diğer küçük halkları hor görmesi mi?

Zainap Gashaeva: Rusları, müzikleri ve kültürlerini seviyorum. Ama Rusya Federasyonu’nda 100 etnik grup yaşıyor ve bu nedenle orada sanki tek bir halk yaşıyormuş gibi konuşamazsınız.

Rus halkı da bugün içerisinde yaşadıkları sistemin kölesi olmuş durumda. Onların bile hakları yok. Ve küçük ulusal grupların ise hiçbir hakkı yok.

Yolsuzluklar Sovyet döneminden daha fazla. Yolsuzluklara federal ve yerel düzeylerde rastlanıyor. Tüm yetkililerin tek bir amacı var o da bulundukları pozisyon aracılığıyla para elde etmek. Ama öncelikle o pozisyona gelebilmek için para ödüyorlar. Bu kırılması güç bir kısır döngü.

Swissinfo.ch: O halde sizin mücadeleniz sadece Çeçenya için değil?

Zainap Gashaeva: Öncelikli görevim barış. Şiddete bir son bulmak. Çeçenya’daki savaş on yıl sürdü. Bu savaş kadınlara ve çocuklara pek çok acı getirdi, herkesi yaraladı. Ve bu sadece Çeçenya’da olmadı. Bir Rus annenin oğlunun Çeçenya’da ölmesinden mutlu olduğunu mu düşünüyorsunuz? Oğlunun orada savaşmasından ve hayata küsmüş biçimde evine dönmesinden, topluma yeniden uyum sağlayamamasından mutlu mudur?

Bugün Çeçenya’da evler inşa ediliyor, spor ve kültürel alanda gelişmeler var. Bunlar güzel. Ancak orada istikrar yokken, çalışacak bir iş bulunmazken, korku içerisinde yaşarken ve olanlara karşı tek bir söz bile söyleyemezken bu evlerde nasıl yaşayabiliriz?

İnsanlar savaşı unutmak istiyor, savaş hakkında konuşmak ya da onu düşünmek istemiyorlar. Savaş olmadığı sürece cumhuriyetteki yetkililerden korkarak yaşamaya hazırlar.

Swissinfo.ch: Tıpkı sizin ebeveynlerinizin yaptığı gibi mi?

Zainap Gashaeva: Kesinlikle. Çekilen çok fazla acıdan sonra, insanlar kendi içlerine kapandılar. Evlerindeyken bile korku içerisindeler. Aynı ailenin içerisinde farklı görüşler var. Kendilerini ihbar edebileceklerinden şüphelendikleri için artık insanlar komşularından bile korkar hale geldiler.

Her savaştan sonra aynı şeyler oluyor: inşa ediyoruz, her şeyi yenilemek istiyoruz. Ama insanların ruhlarını tamir edemiyorsunuz. Acılar orada kalıyor.

Üzerimize çiçek atmadılar. Üzerimize bomba yağdırdılar, yasaklanmış olanlar dahil. Bugün dahi insanlar ne olduğunu konuşamıyor, çünkü mevcut [Rus destekli] Çeçen yönetiminin politikası savaştan geriye hiçbir iz bırakmamak.

Swissinfo.ch: Ve şimdilerde dünya kamuoyu olanları unuttu mu ya da ilgilenmiyor mu?

Zainap Gashaeva: Evet gerçekten öyle. Yeni savaşlar, yeni felaketler yaşanıyor. Çeçenya’daki her şey unutuluyor.

Şimdi Bern’deki Çeçen arşivinde çalışıyorum. Eminim ki bir gün bu arşivi halkıma aktaracağım. Diğer türlü başka bir amacı yok. Kendi yaşamlarını tehlikeye atan küçük bir grup Çeçen kadının Çeçenya’daki tüm bu kasabalara ve köylere giderek yaşananları kaydettiğini, ortaya koyduğu çok sayıda çalışmayı onların görmelerini istiyorum.

Şu ana kadar kimse halktan af dilemedi ya da kimse hatasını ikrar etmedi. Bu savaşla ilgili olarak uluslararası bir yargılamanın gerekli olduğunu düşünüyorum.

Swissinfo.ch: Tartışmalı bir Çeçen işadamı Neuchâtel futbol kulübünü satın aldı. İsviçre’de insan hakları alanındaki tüm bu konuşmalara rağmen, bu olaya tepki gösterilmemesi meselenin parada kilitlendiğini mi gösteriyor?

Zainap Gashaeva: Savaş boyunca çok sayıda uluslararası organizasyonu ziyaret etme şansım oldu. Birleşmiş Milletler’de, Avrupa Konseyi’nde, parlamentolarda sürekli uluslararası kamuoyunu Çeçenya’da olanlara ilgi göstermeye çağırdım. Her zaman aynı siyasi kayıtsızlıkla karşılaştım. Ellerini havada sallayarak: “Evet, ama biz ne yapabiliriz? Gaza ihtiyacımız var, ekonomik işbirliğimiz var vs” dediler.

Toplu katliamlar ve bombardımanlar olduğunda, Grozny yerle bir edildiğinde, örneğin işkenceler yapılırken, toplama kampları varken, onlarca insan kaçmak zorunda kalırken dahi tüm dünya sessizliğini korudu.

Ama sıradan insanlarla karşılaştığım her yerde, bizi anladıklarını gördüm ve desteklerini aldım.

Swissinfo.ch: Somazzi vakfı ödülünün sizin için anlamı ne?

Zainap Gashaeva: Mütevazi çabalarımız için mükemmel bir onaylama. Bu ödül yetkililerin tüm şüphelerine ve nefretine rağmen insan hakları için halen mücadeleyi sürdüren herkese, bana, meslektaşlarıma ve kampanyalarımıza katılanlara umut ve destek veriyor.