Çeçen hemcinslerinin insan haklarının korkusuz savunucusu olarak görülen, yorulmak nedir bilmeyen Natalya Estemirova zaman zaman ülkesindeki halk eylemlerinde meydan okurcasına ortadan kaybolan insanların fotoğraflarını taşırdı.

Savaşın çapraz ateşine ve vahşi sonuçlarına yakalanmış insanlar için gerçek adaleti sağlamak uğruna bildiğinden şaşmadan ısrarla mücadele ederdi. O evleri bombalanmış insanların başlarını sokabilecekleri bir çatı; davalarını Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne götürmeleri için dehşete kapılmış köylüleri destekleyen bir kadındı.

Grozny’deki evinin önünden Temmuz ayında kaçırıldığında, Bayan Estemirova, oldukça hassas bir konu üzerinde Rus insan hakları organizasyonu “Memorial” için çalışıyordu. Göğsünden ve başından vurulmuş bedeni komşu İnguşetya’nın ormanlık alanında bulundu.

Artık göstericilerin eylemlerinde havaya kaldırdığı kocaman posterlerde onun fotoğrafı yer alıyordu.

Organizasyonun başkanı Oleg Orlov, bir Rusça tercüman aracılığıyla National Post’a verdiği röportajda, “Memorial grubunda bir aktivist olmak çok zordur” ifadelerini kullandı.

Aralık ayında, Strasbourg’da Oleg Orlov ve Memorial’in iki yöneticisi Avrupa Birliği’nin en önemli insan hakları ödülünü alacak; ödül komitesinin bu kararı Rusya ve cumhuriyetlerindeki insan hakları savunucularının çalışmalarına yayılan korku ve şiddet sarmalına bir son verilmesi gerektiği anlamına geliyor.

Human Rights Watch (İnsan Hakları İzleme)’nin yöneticisi Kenneth Roth, Bayan Estemirova’nın katledilmesinden sonra, “Çeçenya’daki dehşete düşüren insan hakları ihlallerini gündeme getirmeye çalışan herkes için sezon açılmış gibi görünüyor” dedi. Estemirova, bu yıl içerisinde Rusya’da katledilen beş aktivist ve bir gazetecinin ikincisi oldu.

Büyük bir hükümet yolsuzluğu iddiasını gündeme getiren Hermitage Capital adlı yatırım firmasını temsil eden Sergei Magnitsky isimli 37 yaşındaki Rus vergi avukatı geçtiğimiz hafta Moskova’daki bir gözaltı merkezinde öldü.

Sergei gözaltına alındıktan sonra, bir yıldan daha uzun bir süredir firmanın vergi kaçırmasına yardım etmekle itham edilmesini şiddetle reddetmişti, Hermitage Capital’in CEO’su da suçlamaları “uydurma” olarak nitelendirdi.

Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev, Bay Magnitsky’nin ölümüyle ilgili bir soruşturma açılmasını emretti; benzer bir emri Bayan Estemirova katledildiğinde de ondan duymuştuk.

Sivil toplum organizasyonlarına defaatle destek vaat etmiş ve açıkça yolsuzlukla mücadele edeceğini duyurmuş olmasına rağmen, Bay Medvedev yolsuzlukları ortaya çıkarmak için yeterince çaba göstermemekle eleştiriliyor. Medvedev ayrıca sivil toplum örgütlerinin çalışmasını zorlaştıran yasalarda rahatlatıcı düzenlemeler yapılması gerektiğinden bahsederek mevcut yasal düzenlemeyi “ağır bir yük” olarak adlandırdı.

Pek çok aktivist kuşkucu yaklaşamını sürdürüyor ve devleti korku atmosferini beslemekle suçluyor.

Bay Orlov: “Ülkenin Kuzey Kafkasya gibi bazı bölgelerinde ciddi şekilde yaralanmak ya da öldürülmek mümkün” diyor.

“Diğer bölgelerde yerel hükümet güçleriyle bir geçimsizliğe düşebilirsiniz, böylece çalışmalarınız yavaşlatılabilir ya da durdurulabilir” diyen Bay Orlov, yetkililer, şubelere gönderdikleri gümrük memurları ya da sağlık uzmanları ile soruşturmaları baltalamaya çalışıyorlar; grupları farklı Batı ülkelerinin çıkarlarına hizmet etmekle suçluyorlar diyor.

Bu yıl, Çeçenya’nın diktatörü Ramzan Kadirov tarafından açılan iftira davası sonrasında, Bay Orlov para cezası ödemeye mahkum edildi ve Orlov’un açıklamalarını geri alması gerektiğine hükmedildi. Oleg Orlov, Bayan Estemirova’nın katledilmesinden dolayı Kadirov’u suçlamıştı.

Memorial’in başkanı şiddeti ilk elden biliyor: 2007 yılında üç gazeteci ile birlikte kaçırıldı; dövüldü ve öldürülmekle tehdit edildi.

“Savaşın tanımı çok muğlak. Uluslararası standartlara göre Çeçenya’da bir savaş yok, ancak şiddet halen bölgedeki varlığını sürdürüyor ve ayrıca bazı istatistikler şiddetin artış gösterdiğini de ortaya koyuyor” ” diyor Bay Orlov.

Çeçenya’daki savaşla ilgili bir kitap yazmış olan Connecticut Üniversitesi’nden Profesör Emma Gilligan, 1990’ların ortasındaki birinci savaş döneminde aktivistler çatışma bölgelerinde daha rahat hareket edebiliyor ve pisliklerin dava prosedürü için acil listeleri hazırladıklarını ifade ediyor. Bayan Gilligan, “Pek çok bilgiyi dışarıya çıkarmayı başladılar, bu bilgiler hem Rusya’da hem de uluslararası arenada savaşın meşruiyeti hakkında kamuoyunu etkiledi” diyor.

İkinci Rus-Çeçen savaşında (1999-2003) ancak bölgenin %30’una erişim sağlanabildi. Bayan Gilligan’nın verilerine göre, 1999 -2005 yılları arasında bölgede yedi insan hakları savunucusu katledildi ve diğer altısı da kaçırıldı.

En büyük zorluklarla Rus-Çeçen Dostluk Komitesi karşılaştı, ancak durmaksızın acımasız ihlalleri ortaya çıkarmak için durmadan çalışan gazeteci Anna Politkovskaya’nın katledilmesi, aktivistler arasında korku dalgasını yaydı.

2007 yılındaki Politkovskaya cinayetiyle ilgili birkaç kişi tutuklandıysa da, kilit şüphelinin halen serbest olduğu düşünülüyor. Bu arada, Bayan Estemirova cinayeti davasında çözümsüzlük devam ediyor.

Bu bir parçada kimin onun ölmesini istediği ya da öldürmek istediğinin bilinmemesi ile ilgili.

Eski bir Moskova muhabiri ve küresel güvenlik araştırmaları yapan Hudson Enstitüsü’nün kıdemli akademisyeni David Satter, “Belirlenemeyen bir şey var, bu insanların açığa çıkaracağı şeyden korkan Kadirov’un güçleri mi, Rus güvenlik kuvvetleri mi, yoksa haklarında bazı bilgilerin ortaya çıkmasından korkan sıradan insanların mı olup olmadığı bilinmiyor. Bu şeyler hakkında spekülasyon yapılabilir, ancak kesin olarak bir bilgimiz yok. Katillerin kimliğini tespit etmek güç olmasına rağmen, bildiğimiz tek şey hukuksuzluğu teşvik eden üst düzey yöneticilerin bundan sorumlu olduğu” dedi.

Bay Orlov, devletin terörizmle ilgisi olan kişileri zorla kaçırmasını, devlet terörizmiyle terörle mücadele politikası olarak tanımladı.

Bay Orlov, “Hükümet hukuk kurallarını uygulamak ve dava dosyası oluşturmak yerine, istediği bilgileri söyletmek için insanları kaçırmayı ve onlara işkence etmeyi daha etkili ve basit bir yöntem olarak görüyor. Şimdi kullanılan çözüm yöntemleri sadece hükümete ihtiyaç duyduğu bilgileri elde etmesini sağlamıyor, aynı zamanda geriye kalan yerel halk üzerinde de bir korku ve tehdit oluşturuyor” dedi.

Memorial çalışanlarının derlediği verilere göre, 2000 ile 2007 yılları arasında Çeçenya ve Rusya cumhuriyetlerinde 3.000’den daha fazla insanın ortadan kaybolduğunu ifade eden Bay Orlov, 2005 yılından bu yana yerel halka yönelik saldırıların kolaylaştığını belirtti.

Bay Orlov, “Bugünlerde insanlar seçilip gece evlerinden toplanıyor, sonra ya evlerine geri dönüyorlar ya da yerel polis karakollarına gönderiliyorlar ve kendilerine sunulan her suçlamayı kabul etmeyi zorlanıyorlar, bu insanların masumiyetleri ise önemli arz etmiyor” dedi.

“İnsanlar geri döndüklerinde vücutlarında işkence izleri oluyor.”

Bay Satter, “tüm bunlar karşısında çok cesur ve prensip sahibi insanlar, insan hakları için savaşmayı sürdürüyor” diyor.

Bayan Gilligan, “Hayret etmiyorum, ama onlar için eteklerim tutuşuyor. Onların gerçekten bir seçeneği yok gibi hissediyorum. Ve onların ayrıca kesin olarak bildikleri bir şey var, bir toplumun geçmişiyle yüzleşmeden kendisini yeniden oluşturabilmesi mümkün mü?  Muhtemelen bu olabilir, ama bu yenilenme ne kadar iyi olabilir veya ne kadar uzun sürer?” diyor.

28.11.2009
Natalie Alcoba – National Post