Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) bugün sabah (18 Şubat 2010) oturumunda, 2002 yılında Çeçenya’nın farklı bölgelerinde Rus işgal güçleri tarafından kaçırılan iki Çeçen sivil için Rusya’yı suçlu bularak yaklaşık 130 bin Euro tazminat ödemeye mahkum etti.

AİHM’de bugün görülen ilk dava 35869/05 dosya numarasıyla takip edilen Iriskhanova ve Iriskhanov ile Rusya Federasyonu arasındaydı. Mahkeme kayıtlarına göre, davaya konu olan olayın yaşandığı 19 Haziran 20o2 tarihinde Grozny Devlet Petrol Akademisi’nde öğrenci olan 1980 doğumlu Zurab Iriskhanov ve yerel bir okulda 10.sınıfta öğrenci olan 1983 doğumlu erkek kardeşi Gilani Iriskhanov, ebeveynleri ve diğer akrabaları ile birlikte Çeçenya’nın Achkoi-Martan bölgesindeki Samashki Köyü’nün Novaya Caddesi’ndeki 10 numaralı evlerindeydi. Saat 19.00 sularında bir grup silahlı adamı taşıyan bir APC (zırhlı personel taşıyıcı) evlerine geldi, bir başka APC’de yan sokakta park etti. Aksansız Rusça konuşan otomatik silahlı 30-40 kişilik grup kendilerini tanıtmadan ya da herhangi bir belge göstermeden evin etrafını sardı. Zurab’ın 1957 doğumlu annesi Zukhrat Iriskhanova bu sırada Rus askeri olduğunu düşündüğü şahısların “Lyekha (Лëха)” olarak seslendikleri komutanlarının telsiz konuşmasında “Aradığımız adamlar burada değil” dediğini ve telsizden “O zaman oradakileri al” şeklinde bir yanıt aldığını duydu. Neler olduğunu askerlere sorduğunda ise Rus askerler yaşlı kadına küfrederek onu ölümle tehdit etti. Zurab ve Gilani Iriskhanov askerlerin kendilerini kaçıracağını anladıklarında evden uzaklaşmak istediler. Ancak Rus askerler iki kardeşe ateş açtı. Zurab yaralandı, Gilani ile başına silah dipçiğiyle aldığı darbeyle yere yığıldı. Askerler her ikisini de zorla bahçeye sürükledi. Rus askerleri her iki kardeşin de ellerini kelepçeledi ve başlarına çuval geçirdikten sonra silah dipçikleriyle onları dövmeye başladı. Bu arada bir grup asker de evin içini arıyordu. Zurab ve Gilani kardeşler farklı APClere bindirildikten sonra Samashki’deki Rus askeri üssüne götürüldüler. Aynı gece yaklaşık 300 kişiden oluşan yerel halk topluluğu Rus askeri üssünün önünde toplanarak iki kardeşin serbest bırakılmasını talep etti. Üssün komutanı her iki kardeşin 20 Haziran sabahı serbest bırakılacağı sözünü verdi. Aile 20 Haziran günü gece yarısına kadar üssün önünde beklediyse de kimse salıverilmedi. 21 Haziran günü Achkhoy-Martan bölge savcısının ofisine giderek Samashki’deki Rus askeri güçlerinin komutanı ile görüşmesini istedi. Savcı üsse geldiğinde kardeşlerin yaklaşık 15 dakika kadar önce helikopterle Çeçenya’nın Khankala kentindeki ana Rus karargahına götürüldüğünü öğrendiler. 21 ile 23 Haziran tarihleri arasında aile çocuklarının serbest kalması için çeşitli girişimlerde bulunduktan sonra Khankala’ya gittiler. Burada Zurab ve Gilani’nin Rusya İçişleri Bakanlığı Grozny Departmanı’nın ORB-2 (Operasyonel Araştırma Bürosu)’ye nakledildiklerini öğrendiler. 26 Haziran tarihinde aile bahçelerinde Gilani’nin ORB-2’de tutulduğuna dair bir not buldu. 27 Haziran 2002 tarihinde aile Grozny’e giderek para karşılığında Gilani’yi serbest bıraktırdı ancak büyük oğulları Zurab hakkında hiçbir bilgi yoktu. Gilani serbest bırakıldıktan sonra Rus askerlerinin kendisini döverek sorguya çektiğini ve bir mücahit olan amcasının nerede olduğunu sorduklarını anlattı. Gilani serbest bırakıldıktan sonra Malgobek Bölge Hastanesi’nde tedavi gördü. Ailenin büyük oğlu Zurab Iriskhanov’u bulmaya yönelik girişimleri ise sonuçsuz kaldı. Zurab’ın akıbeti halen bilinmiyor.

Çeçenya ile ilgili AİHM’de bugün görülen ikinci dava Aliyeva ile Rusya Federasyonu arasında Abu Aliyev’in ortadan kaybolmasıyla ilgili olarak 1901/05 şeklindeki numarayla takip edilen dosyaydı. Mahkeme kayıtlarına göre, 1962 doğumlu özürlü Abu Aliyev (tek bacağı kesilmişti), eşi ve beş çocuğuyla birlikte Çeçenya’nın başkenti Grozny’nin Khmelnitskaya Caddesi’ndeki 141 numaralı apartmanın 77 nolu dairesinde ikamet etmekteydi. 29 Ekim 2002 tarihinde gece saat 2.00 sularında birkaç APC Khmelnitskaya Caddesi 141 numraya geldi. 30 kadar askeri üniformalı, silahlı ve maskeli adam APClerden dışarı çıktı. Aliyevlerin dairesinin kapısını kırarak içeriye girdiler. Aksansız Rusça konuşan şahıslar kendilerini tanıtmadılar veya geliş nedenleri gösteren bir evrak göstermediler. Rus askerleri evi aramaya başladılar. İslam dini ile ilgili kitapları, kişisel eşyaları ve 1.500 ruble kadar parayı aldılar. Abu’yu yataktan çekip çıkardılar, yere yatırdılar ve dövdüler. Mutfağa götürülen Abu’nun karısı Khava Aliyeva eline aldığı bıçakla kocasına yardıma gitmeye yeltendi. Ancak Khava’ya silahını doğrultan bir Rus askeri bıçağı kullanmaya kalkarsa onu öldüreceğini söyledi. Khava’nın ellerini bağlayarak onu yere fırlattılar. Rus askerleri Abu’yu üzerinde sadece iç çamaşırları varken evden alarak geldikleri APClerle oradan uzaklaştılar. Ailesinin Abu’yu bulmaya yönelik tüm girişimleri sonuçsuz kaldı. O günden bu yana Abu Aliyev’in akıbeti bilinmiyor.

Rusya Federasyonu, birinci dava ile ilgili olarak AİHM’ye Zurab Iriskhanov’un gözaltına alınmadığını, muhtemelen çeteler tarafından kaçırıldığını iddia etti. Ancak dosyanın halen işlemde olduğundan bahisle AİHM’ye konuyla ilgili istenilen tüm evrakları göndermedi. İkinci dava ile ilgili olarak ise olay günü Grozny’de herhangi bir operasyon düzenlenmediğini, Abu Aliyev’in gözaltı listelerinde ya da hastanelerde herhangi bir kaydına rastlanmadığını iddia etti.

AİHM görgü tanıklarının ifadeleri ve mevcut deliller ışığında her iki davada da kurbanların Rus işgal güçlerince kaçırıldığına kanaat getirdi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 2. (Yaşam Hakkı), 3. (İşkence Yasağı), 5. (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine karar verdi.

AİHM, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 41. (Hakkaniyete Uygun Tatmin Hakkı) maddesi ışığında:

“Iriskhanova ve Iriskhanov ile Rusya Federasyonu” arasındaki davada Rusya Federasyonu’nun Zurab Iriskhanov’un ebeveynlerine 60 bin Euro manevi tazminat ödemesine; ve ayrıca 5.500 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına hükmetti.

“Aliyeva ile Rusya Federasyonu” arasındaki davada Rusya Federasyonu’nun kurbanın eşine 60 bin Euro manevi tazminat ödemesine ve ayrıca 1.650 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına hükmetti.

AİHM’nin verdiği bu kararlar ile Rusya Federasyonu toplamda 127.150 Euro ödemeye mahkum oldu.