Üç Kardeş (Qo Vaša)

Vaktiyle, üç oğlu olan bir baba varmış. Uzun bir ömür sürdükten sonra baba hastalanmış. Ecelinin geldiğini anlayınca üç oğlunu yanına çağırıp vasiyet vermiş:
-Öldüğümde kabrime tuz taşından bir mezar dikin, bazen de kabrimi ziyaret edin!
Baba ölmüş. Üç kardeş babalarının vasiyetini yerine getirmiş. Gömdükten sonra kabrinin başına tuz taşı dikmişler.
Bir süre sonra üçü de babalarını kabre ziyarete gitmiş. Ziyaretler tekrarlandıkça mezar taşının alçaldığını fark etmişler. Büyük olan kardeş:
-Babamızın mezar taşı günden güne alçalıyor, bunu beklemeliyiz, demiş.
Diğer ikisi bu öneriye razı olmuş. Kabri beklemeye ilk üç gece büyük kardeş gitmiş. Taşın yüksekliğini işaretleyip beklemeye koyulmuş. Üç gecelik nöbet sırasında da uyuyakalmış. Doğal olarak taş da alçalmış.
Babalarının mezar taşını beklemek üzere ikinci nöbeti ortanca kardeş almış. Ağabeyi gibi üç gece boyunca da uyuyakalmış. Üçüncü gün baktığında mezar taşının daha da alçaldığını görmüş.
Mezar taşını beklemeye son olarak küçük kardeş gitmiş. Bir zaman sonra gözlerinden uyku akmaya başlamış. Ama kendisini zorlamış, uyumamış. Vakit gece yarısını geçmiş. İşte o zaman gökyüzünden mezar taşının üstüne doğru bir karartı inmeye başlamış. Karartı yaklaşıncaya kadar sesini çıkarmamış. Sonra:
-Hey, karartı, necisin sen? İn misin cin misin? demiş.
Daha da yaklaşan karartıdan cevap alamamış. Genç oğlan yayını gerip bir ok atmış. Karartıya bir zararı dokunmamış. Karartı ine ine babasının mezar taşına kapanıvermiş. Genç oğlan da sıçradığı gibi onun üstüne oturmuş. Karartı, üstündeki genç oğlanla birlikte yedi kat göğe zıplamış. Fır fır dolandıktan sonra geri yere inmiş. Yağız ata dönüşmüş. Şaha kalkıp çifteler savurduktan ve iyice silkelendikten sonra:
-Artık sırtımda hiçbir şey kalmamıştır, demiş.
Üstündeki genç oğlan:
-Doğru, sırtında benden başka hiçbir şey yok, demiş.
O zaman yağız at cevap vermiş:
-Bu geceden ve bu günden itibaren sahibim sensin. Başın sıkıştığında şu kılı yak hemen yetişirim.
Kuyruğundan koparttığı kılı genç oğlana verdikten sonra gitmiş.
Genç oğlan kılı cebine koyduktan sonra ikinci gece de babasının mezar taşını beklemeye başlamış. İlk gece ki gibi gözlerinden uyku akmaya başladığı sırada, gökten bir karartı inmeye başlamış. Ak karartı iyice yaklaşıncaya kadar genç oğlan sesini çıkartmamış. Sonra:
-Yaklaşma sakın ak karartı! Canını yakarım! demiş.
Karartı durmamış. Genç oğlan yayını gerip ak karartıya bir ok atmış. Ak karartıya bir zararı dokunmamış. İne ine babasının mezar taşının üstüne kapanıvermiş. Babasının kabrini bekleyen genç oğlan da sıçradığı gibi ak karartının üzerine oturmuş. Ak karartı üstündeki delikanlıyla birlikte yedi kat göğe yükselmiş; fır dolana geri yere inmiş, kır ata dönüşmüş. Şaha kalkıp çifteler savurup sonra bir iyice silkinmiş:
-Artık sırtımda bir sinek bile kalmamıştır, demiş.
Kır atın üstündeki delikanlı:
-Doğru, sırtında benden başka hiçbir şey yok, demiş.
O zaman kır at, kuyruğundan bir kıl kopartıp delikanlıya uzatmış:
-Artık senin emrindeyim. Başın sıkıştığı an, sana gerekli olduğunda bu kılı yak, hemen yetişirim, demiş.
Genç oğlan kılı cebine koyup kır atı serbest bırakmış.
Nihayet üçüncü gece gelmiş. Küçük kardeş babasının mezar taşını beklerken, yine ilk gece ki gibi gözlerinden uyku akmaya başlamış. Üçüncü gece mezar taşına inen karartı da delikanlıyı sırtından atamayınca doru ata dönüşmüş. Doru at ta diğer iki at gibi:
-Artık senin emrindeyim. Başın sıkıştığı an, sana gerekli olduğum zaman bu kılı yak, hemen yetişirim, demiş ve kuyruğundan çıkarttığı kılı ona vermiş. Sonra kır donlu at da diğerleri gibi savuşup gitmiş.
Üç gün üç gece böylece geçtikten sonra, iki büyük kardeş küçük kardeşlerinin babalarına ait olan mezar taşını nasıl beklediğini görmek için yanına gitmiş. Taşın alçalmadığını, işaretlenen yerde durduğunu görmüşler. Bu arada iki ağabey bir beyin at yarışı düzenlediğini duymuşlarmış. Bey kimin atı birinci gelirse sahibine kızını verecekmiş.
İki büyük kardeş yarışı görmek, belki de katılmak için hazırlanmış. En küçükleri onlardan kendisinin de götürülmesini istemiş.
-Senin ne işin var, ne yapacaksın orada? demişler.
At yarışında birinci gelecek olana beyin kızını vereceği şenliğe katılmak için iki büyük kardeş babalarından kalan eşeğe binerek yola çıkmışlar.
Küçük kardeş, ağabeyleri gittikten sonra dışarı çıkmış. Yağız donlu atın verdiği kılı cebinden çıkartmış. Merakla kılı yakmış. Kıl daha yanıp bitmeden yağız donlu at karşısına dikilmiş. Güzelce hazırlanıp ata binmiş, bey şölenine katılmak üzere yola çıkmış.
Eşekle giden ağabeylerinin arkasından yetişmiş. Onlara selam vermiş, cevap almaya kalmadan gözden kaybolmuş. Ardı sıra bakan iki kardeş şöyle demiş:
-Bu atlı bize de, evde bıraktığımız biraderimize de benzemiyor.
Yağız donlu at, binicisi dizgin boşalttıkça rüzgarla yarışmış, dizginleri kastıkça arşa sıçramış, sahibini düğün evine ulaştırmış. Köye girer girmez karşılaştığı kalabalığa şenliğin nerede olduğunu sormuş. Onlardan bilgi alıp bey kapısına gitmiş. Kapıda duran beye selam vermiş.
-Atı birinci gelene beyin büyük kızını vereceğini işittim geldim, demiş.
Bey:
-Atlı, sen geç kaldın. Cins at sahipleri yiğitler yola çıkalı tam üç gün üç gece geçti, demiş.
-Sayın bey, yarışta birinci gelmenin koşulu nedir? Bu koşulu yerine getirmeye çalışacağım.
Bey cevap vermiş:
-Başlam’ın eteğinde bir pınar vardır. Pınarın yanında bir ahlat bulunmaktadır. Dibinde kızımın güğümü durmaktadır. İçinde de kızımın adının yazılı olduğu yüzük vardır. Yüzüğü alıp getiren bu yarışmanın birincisi olacaktır. Kızımı da ona vereceğim.
Delikanlı atı hedefe çevirip dizgin boşaltmış. Hayli yol aldıktan sonra diğer yarışmacılara yetişmiş, onları geride bırakıp öne geçmiş. Dağ içine girip pınarı bulmuş. Ahlatın altındaki güğümün içinden, bey kızının adı yazılı olan yüzüğü alarak geri dönmüş. Beyle kalabalık birinciyi beklemekteymiş. Genç oğlan, bey kapısına ulaşır ulaşmaz duvardan atlayarak öbür tarafa geçmiş, yüzüğü pencerede duran büyük kıza atmış.
Yarışın birincisi olan delikanlıya kızını veren bey, üç gün üç gece şenlik yapmış; dördüncü gün kızını da, delikanlıyı da uğurlamış.
En küçük kardeş eve ulaşmış. Bey kızını gözden ırak bir yere yerleştirdikten sonra baba evine dönüp eskisi gibi işiyle gücüyle uğraşmaya başlamış. Bir müddet sonra ağabeyleri dönmüş. Onlara sormuş:
-Beyin kızını kim aldı? Yarışmada kimin atı birinci geldi?
Ağabeyleri cevap vermiş:
-Kim kazanmışsa kazanmış, sana ne? Hem sana da hiç benzemiyordu.
Ertesi gün üçü de şunu duymuş. “Aşağıdan bakınca yukarısı, yukarıdan bakınca aşağısı görünmeyen uçurumdaki yuvadan, kim iki şahin yumurtası getirirse, bey ortanca kızını verecekmiş.”
İki büyük kardeş bu yarışı kazanabilme umuduyla eşeğe binip yola çıkmış. Kendisinin götürülmesini isteyen küçük kardeşlerine kulak bile asmamışlar.
O da ikinci kılı yakmış. Kıl daha yanıp bitmeden kır donlu at yanında bitivermiş. Genç oğlan yeni elbiseyi giyip hazırlanmış, kır donlu ata binip ileri atılmış. Büyük kardeşlerinin ardından yetişmiş. Onlara selam verip geçmiş. Cevap almaya kalmamış, gözden kaybolmuş. Onun ardından bakakalan iki ağabey:
-Evdeki kardeşimize hiç benzemiyor. Bey kızını bu alır işte, demiş.
Genç oğlan bey kapısına varmış. Beyin yanında da konuklar varmış. Herkes toplandıktan sonra bey ilan etmiş:
-Aşağıdan bakınca yukarısı, yukarıdan bakınca aşağısı görünmeyen yuvadan, iki şahin yumurtası getirene ortanca kızımı vereceğim.
Delikanlı diğerleriyle birlikte uçurumun dibine varmış. Kır atına sormuş:
-Bu yarışı ne yaparsak kazanabiliriz?
-Dağın etrafında bu yarışa katılmak için gelmiş pek çok insan var. Endişelenme! Dizlerinle göğsümü sıkarak çatlat, kırbacını acımaksızın sağrımda şaklat, yerleri gökleri inleten naralar at! Ön toynaklarımla yol açarım, arka ayaklarımla genişletirim ve seni o şahin yuvasına eriştiririm.
Delikanlı atının dediğini yapmış: Dizleriyle göğsünü sıkarak çatlatmış, kırbacını acımaksızın sağrısında şaklatmış, yeri göğü inleten naralar atmış. Kır at, ön ayaklarıyla yol açmış, arka ayaklarıyla genişletmiş ve sahibini şahin yuvasına eriştirmiş. Yuvaya ulaşan delikanlı aşağıdaki beye seslenmiş:
-Yuvada şahin yok, iki yavrusu var ne yapayım?
Bey yavruları getirmesini söylemiş.
Delikanlı iki şahin yavrusunu alıp gelmiş, ortanca kızın penceresinden içeriye atmış. Bey, üç gün, üç gece şenlik yapmış, dördüncü gün de kızını genç oğlanla birlikte uğurlamış.
Ortanca kızı da ablasının yanına gizledikten sonra baba evine dönüp işine gücüne koyulmuş. Ağabeyleri eve dönünce de beyin kızını kimin aldığını sormuş. Diğerleri cevap vermiş:
-Ortanca kızı kır atlı biri aldı. Ama hiç de sana benzemiyordu doğrusu.
-Bana benzeyip benzememesi önemli değil. Size benziyor muydu bari?
Bir zaman sonra, altmış metre derinlikteki nar kuyudan koçu çıkarabilecek olana bey, en küçük kızını verecekmiş diye duymuşlar. Küçük kardeş ağabeylerinden kendisini de götürmelerini istemiş. Diğerleri onu eskisi gibi azarlamışlar. Sonra da eşeğe binip yola çıkmışlar.
Onlar yola çıktıktan sonra delikanlı üçüncü kılı da çıkartıp yakmış. Kıl daha yanıp tükenmeden doru donlu at yanında bitivermiş. Doruyu gelin gibi, kendisini de güvey gibi hazırlayıp yola koyulmuş. Ağabeylerinin arkalarından yetişmiş. Onlara selam vermiş. Daha cevap vermeye kalmadan gözden kaybolmuş.
Bey kapısına varmış. Her yandan gelen yarışmacılarla meraklılar da oradaymış. Bey ilan etmiş:
-En küçük kızımı altmış metre derinlikteki dar kuyudan koçu çıkartacak olana vereceğim.
Oradakiler şaşkınmış. Delikanlı atına danışmış:
-Bir şey yapabilir miyiz?
-Yeri göğü inleten naralar at, kırbacını acımadan sağrımda şaklat! Ön ayaklarımla toprağı kazarım, arka ayaklarımla geriye atarım. Seni kuyunun dibine eriştiririm.
Delikanlı dorunun dediğini yapmış, yeri göğü inleten naralar atmış, kırbacını acımadan sağrında şaklatmış. Ön ayaklarıyla toprağı kazan, arka ayaklarıyla geriye doğru atan doru, delikanlıyı koça eriştirmiş. Koçun boynuzundan yakalayıp yukarıya atılmış. Fakat koçun boynuzu kopmuş, geri kuyuya düşmüş. O sırada en küçük kız pencereden bakıyormuş; yiğidin başına gelenleri görünce bağırmış:
-Dikkat et! Koçu kurdun yakaladığı yerden tut!
Delikanlı hızla geri dönmüş. Koçu boynundan tutup kuyudan dışarı çıkarmış. Genç kızın bulunduğu pencereden içeriye atmış. Orada bulunanlar da üç gün üç gece şenlik yapmış. Dördüncü günü de bey en küçük kızını delikanlının yanına katıp uğurlamış.
Genç oğlan bu üçüncü kızı da ablalarının yanına götürmüş. Doruyu da yağızla kır atın bulunduğu ahıra bağlamış. Oradan baba evine dönmüş, ağabeylerini beklemeye başlamış.
Nihayet ağabeyleri de şenlikten dönmüş. İkisi de en küçüklerine şöyle demişler:
-Doru atla altmış metre derinlikteki dar kuyudan koçu çıkartıp yarışmada birinci gelen genç hiç de sana benzemiyordu doğrusu.
Küçükleri şu cevabı vermiş:
-Onun bana benzeyip benzememesi önemli değil. Ama o bana benzemeyen delikanlının yarışmada kazandığı üç kızı da, yağız donlu, kır donlu, doru donlu atları da size gösterebilirim.
Delikanlı üç ahırdan, beyin üç dilber kızını da evden çıkartıp ağabeylerinin karşısına dikmiş.
Üç atı gelin gibi, kendileri de güvey gibi süslenmişler. Atları arabaya koşup üç bacıyla birlikte beyin evine gitmişler. Bey gelinlerle damatlar için düğün dernek kurmuş. Yedi gün yedi gece devam eden düğün dernekte insanlar da gönüllerince eğlenmişler. Bey malının mülkünün yarısını onlara verip evlerine uğurlamış.
Üç kardeş ve eşleri üç gelin, kendi yuvalarına dönmüşler. Ağız tadıyla mutlu bir ömür sürmeye başlamışlar.
Çeçence’den tercüme eden: Tarık Cemal Kutlu
Kaynak: Çeçen Masalları
______________________________________________________________________
Qo vaša
Cxhana den qo khant xilla. Vexaš xiyla xan yälça, dena çhogha camgar qetta.
— So qu camgarx vala mega, to a ca luš, — älla, das, šen qö a khant, qayqina šena the a valiyna, cärga veset dina, — So velça, suna, tüxan thulgax day, çurt a dogha, naggaxh thedüyliy, koš the a hitta. Bertaxh a je, dic a ma de, von xila atta du, dika xila xala du šuna.
Ocu camgarx to ca luš, da qelxina, tqha buxavisinçu qaa khanta, šešan den veset qoçušdeš, dena tüxan thulgax dina çurt a döghna, šayn da djaverziyna.
Cxha xan yällaçu xenaxh hara qo khant, šayn den koša the exa völla. İštta horš lelaš, šešan dena döghna tüxan çurt zhimluš xilar xaadella khentašna. Vokqax volçu vašas älla zhimax volçu šina veše:
— Hara vayn den košana vay döghna çurt laxluš du, hara larda deza vay, — älla.
Cu thexh bart a xilla, xhalxarçu qaa busa vokqax volu vaša vaxana den çurt larda. Den çurtana bilgalo a yina, çurt larda xi’naçu vokqax volçu vešina, qaa a busa nab qetta, den çurt lardeš jaçu zaman çoxh. Den çurt qara yinçu bilgalonal zhimdella kariyna. Šolghaçu roghana yukqhera vaša vaxana den çurt larda. Çürtana thexh bilgalo a yina, oxhavizhna yukqhera vaša a. Cunna a, vuqu vešina sanna, nab qetta. Qoalghaçu diynaxh xhäzhça, xhalxaçul a çurt laxdella kariyna. Thäxxhara a zhimax volu vaša vaxana den çurt larda. Šena mel çhogha nab theghörtiça a, nab ca qötüytuš, çurt lardeš jaš xilla zhimax volu vaša. Büysa yuqhal thex yällaçu xenaxh, stiglara oxha a be’na, cxha järzha boda theghörtina den çürtana.
Boda dikka gera qaççalc, jadda a jiyna, khanta, vist a xilla, älla:
— Hay suna thegherta boda, xho hun yu? Sa du xho ya zhin du xho? Distxila! Boda, humma a ca oluš, qin a gerga ghertaš xilla. Khanta jad a özna, pxa töxna. Thakqa a yuxa ca boluš, khentan den çurta the qetta boda. Khant, qossavella, bodanna the xi’na. Khant šena the xi’ça, bodano vadiyna vorhe a stigalan järçaška väkqina. Cu stiglan järçaškara kerçaš, yuxa lätta bössiça, khora sanna järzha din xilla, djahoitina järzhaçu bodanax. Lätta thexh ira a höttina, lestina, begabella din:
— Hinca-x daciy suna thexh cxha a huma, — älla. Buqha thexh xi’na jaçu khanta älla:
— Qin huma-m dac xhuna thexh, so khant-m vu. järzhaçu gilano zhop della:
— Taxana-txovsa düyna xhan dolaxh bu so, xho ben qin da vocuš. Xho xolçuhöttinçu mürexh, xhayna so ma iššinexh, hara san ċoganan merz bagor axha, so theqoçur bu xhuna.
Khantana ċoganax bäkqina merz a bella, djabaxana järzha gila. Govran ċoganax bäkqina merz šen kisana a billina, šolghaçu busa a den çurt larda oxhaxi’na zhimax volu vaša. Xhalxarçu busa sanna, lerina, qunna nab theghörttinçu xenaxh, stiglara oxhaxhädda khayn ghalart. Gergga qaççalc, jadda a jiyna, khanta älla:
— Suna gerga ma gherta, asa lazor du xho, khayn ghalart.
Qin i socurg a ca xilla, jad özna, pxa töxna khanta. Šena pxa töxça a, šek ca doluš, khentan den çurtana the qetta khayn ghalart. Cunna a, qossavella thexi’na, çurt lardeš jen khant. Xhalaikqina, vorhe a stigala xhala a dälla, cigara kerçaš lätta oxhadössinçu khayçu ghalartax sira din xilla djahöttina.
— Hinca-m maja-moza a xir bacara suna thexh, — älla, lestina, begabella sira din.
— So sanna volu khant ben, qin huma dac xhuna thexh, vir-beqha, — älla, vistxilla khant.
Thakqa khayçu dino, šen ċoganax bäkqina merz a luš, khante älla:
— Hinca xhan dola beli so. Xolçuhoitina, sögara gho ešna, so xhašt ma xillinexh, hara merz bagor axha, so theqoçur bu xhuna.
Khanta, bäkqina merz kisna a böllina, sira din djabaxiytina. Yeana theqäçna qoalgha büysa a. Khant den çurt lardeš jaçu xenaxh, toxara sanna, merza nab theghörtina cunna. Ocu busa theghörtina ghalart a, khanta, thera oxha ca vussuš, karadaliyça, cunax rasxa din xilla. Co a, vuqu šina dino sanna:
— Xhan dola beli so, xho xolçuhöttiça, xhayna gho ešnaçu mettexh, hara merz bagor axh, — älla, ċoganax bäkqina merz bella. İza a, vüš sanna, bälla cxhana aghor djabaxana.
Qo dey, qo büysiy djadälça, šayn zhimax volu vaša volçu vaxana vokqax volu ši vaša, co den çurt muxa lardo xhazha. Šäš yinçu bilgalonal çurt laxdella ca kariyna qarna. Cxhana diynaxh vokqax volçu šina vešina xezna, xäxkiça, din xhalxabällaçunna šen yoj a luš, elo govraš xoxküytu, älla. İ ši’ ciga vaxa keçvelça, ša a vaiytaxhara, älla zhimax volçu vašas.
— Axh cigaxh dan humma a dac, ya xhan cigaxh ghullaxk a dac, — älla, çovxiyna xilla cara zhimax volu vaša.
Vokqax volu ši vaša šayn dex yisinçu virna xhalxay, thexhay a xi’na, vaxa novqha välla, elo govraš a xaxkiytina, govr xhalxayälla, xhünar töllaçunna, yoj luçu toyne xhazha. Vokqax volu ši vaša djavaxançul thäxha, aravällaçu zhimax volçu vašas, ša xhalxa bäkqina merz, kisnara sxha a bäkqina, bagiyna, cunax hun xülu xhazha. Merz bägna balale, beana sxhaikqina, khanta düxxhara läcna, xhargha sanna bolu järzha din. Dika, lerina keçvella, cu dina a xi’na, elan toyne vaxa djaikqina zhimax volu vaša. Vöduš, xhalxa viraxh djavaxançu šina vešina thäxha qi’ça, cärga salam a luš, carna vovzale, thex’ikqina i šen dinaxh, üš salam djaeca qüuš, ca qüuš. Šina vašas älla xilla, thäxha a xhäzhna:
— Ma vayša çovxiyna, ċaxh vitinçu vayšinnan vešex a, vayšinnax a tera vac i vaxana bere, — älla.
Urx xecna yitça, moxaca çexkalla qhüysuš, yuxaözça, stiglan järçaška xhalaghertaš, vadiyna elan yürta djaqaçiyna järzhaçu dino zhimax volu vaša. Yürta çu ma vüyllinexh, theqäçnaçu tobane, elan toy miçxha du, älla, xättiça, yürtaxoša diyca a diycina, elan ghalin ghope vaxana khant. Kethaxh lättaçu ele salam a della, khanta älla:
— Xäxkiça, govr xhalxayälla xhünar töllaçunna, elo šen yoj lo, älla, xezna voghu so.
Elo khante älla:
— Dinan bere, xho thäxhavisna. Dika doy dolu bereš govraš xaxka baxana qo dey, qo büysiy xan yu.
Thakqa vistxillaçu khanta älla:
— Siylaxh ela, xhuna hun bilgalo yan yeza din xhalxabällaçu khanta? İ bilgalo xhuna theqaço xhozhur vara so.
Elo zhop della:
— Bašloma khel qäçna, oxhadoghuš šiyla šovda du. Cu šovdan yisttexh lättaçu leqaçu qura khel, bilgalonna, yillina san yöjan khudal yu. Ocu khudal çu tesna co pjelgax yullu çhug yu, san yöjan ċe a thexh.
Xhalxa theqäçnaçu bereço cu khudal çüra pjelgax yullu çhug sxhaqaço yeza. Cünga lur yu as sayn yoj.
Elo dan dezarg šega ma-darra diyciça, šen dinan urx sxha a oziyna, khentiyn toba djayaxançu lorax šen gila a berziyna, iza urxana malbina bitina khanta. Dikka neqh binçul thäxha, xhalxa djabaxançu berešna thäxha a qi’na, üš thäxha a bütuš, xhalxavälla, lam çu a qäçna, cigaxh šovdana yistexh bolçu qura ullorçu khudal çüra elan yöjan ċe thexh yolu çhug a yaxhaš, ċexha virzina šina vešin zhimax volu vaša. Elan yöjan çhug a yaxhaš, govraš xaxka baxana bereš ċa qoçu larbeš jaš ela a, cünan toyne guldella adamaš a xilla. Khanta mavogghura elan ghopan kerta thöxula din dexha a ökqüytuš, cünan yoj yolçu kore šen gila tesna. Korax araxhözhuçu yoje ša yeana çhug qössina khanta.
Govraš xaxka baxançu naxal, qünan din xhalxa balarna, qu khante šen yoj a luš, qaa diynaxxhiy, qaa busiy lovzar dina elo. Döalghaçu diynaxh khant-yoj novqha däkqina.
Veana ċa qäçça, ša yaliyna elan yoj nacqharçu ċa çu dja a laçqhiyna, ša xhalxa çoxh visinçu ċa çu a vaxana, parghatvälla jaš xilla khant. Lovzarga vaxana ši vaša a veana ċa qäçna. Šen šina vešega xättina zhimax volçu vašas:
— Xhan yäkqi elan yoj? Xhenan govr xhalxayälla toynexh? — älla. Šina vašas älla:
— Xhox tera vacara iza. Xha’a a yäkqiça a, xhuna hun bala bu cünan? Šolghaçu diynaxh a xezna qaa vešina:
— Laxara xhala xhäzhça, boxh a ca guš, oxhaxhäzhça, bux a ca guš bolçu leqaçu berdax binçu bena çüra leçanan ši khorni yeançu khantana, elo šen yoj lo, — älla.
Ša a vaiytaxhara aša, älça, šešan zhimax volu vaša a ca voüytuš, elan yoj yakqalur yacara-texha vayšinga hinca muqhana a, älla, vokqax volu ši vaša vaxana, šayn vira a xi’na. Buxavisinçu vašas šen kisnara šolgha merz bagiyna. Duqa xan yalale, beana sxhaikqina sira din. Dika duxar the a düyxina, lerina keç a vella, šen dinaxh araikqina zhimax volu vaša. Novqha djavöduš, šen šina vešina thex’ikqina hara. Djadella salam djaeca üš ca qüuš, sxhadella zhop xaza hara ca qüüš, siraçu dino vadiyna, thex’ikqina khant. Šina vašas thäxha a xäzhna, älla:
— Ma vayša ċaxh vitinçu vešex tera vac iza, co elan yoj yokqur yu xhuna.
Šen šed qoçexh, mel dolu adam a guldina, ela jaš, vaxana djaqäçna zhimax volu vaša. Derrige a adam guldella dälça, elo djaqayqiyna:
— Loman berdax bolçu leçanan bena çüra ši khorni yeançu khante šen yoj lo ša, — älla.
Ocu adamašca vaxana, leqaçu loma khel dja a höttina, šen siraçu gile xättina khanta:
— Hinca hun diça, tölur dara vayša? — älla. Sirçu dino šen dega älla:
— Qu lomana go bina duqa adam du, xhünar qhovsa deana, xho humma a voxa ma voxalaxh. Dag the bog hottoš, ši gola thetajae suna, çozh morcuš çözhe šed a toxa. Quztqhe qaammo sanna moxh toxa, xhalxarçu kogašca ghašloyn neqh bokquš, thäxharçu kogašca vordanan neqh bokquš, ocu leçanan bena the qaçor vu asa xho.
Khanta, šen dino šega ma-allara, dag the bog hottoš, gola tajiyna, çözhe šed töxna, quztqhe qaammo sanna moxh-ċogha töxna, sira din thetajiyna. Xhalxarçu kogašca ghašloyn neqh bokquš, thexharçu kogašca vordanan neqh bokquš, loman berdaš xercoš, leçanan bena the qäçna sira gila. Bena ullo qäçnaçu khanta, ele oxha moxh töxna:
— Leça dac benaxh, cünan ši khorni yu, hun de ša! — älla.
Elo i khorneš sxhayalae älla, zhop della. Leçanan ši khorni yan a ye’na, yöjan korax çuqössina khanta. Qaa diynaxxhiy, qaa busiy toy a dina, khante šen yo! a yella, novqha väkqina, ċa xhazhiyna elo. Ša yaliyna elan yoj, toxara, xhalxa yaliyna cünan yiša yolçu, ċa çu dja a laçqhiyna, parghatvälla, oxhaxi’na zhimax volu vaša.
Ċa veançu šina veše xättina buxarçu vašas:
— Elan yoj xhan yäkqina? — älla.
— Siraçu dinaxh veançu bereço yäkqi elan šolgha yoj a, humma a xhox tera a vacara iza, — älla, zhop della šina vašas.
— Sox tera ca xillexh a, šüšinnax tera muqha a xila velara iza, — älla, zhop della zhimax volçu vašas.
Qoalgha yoj, quztqha ärša khorga yolçu ghu çüra ka xhala-bäkqinçunna lo elo, älla, xabar xezna vezharšna. ZHimax volçu vašas ša vaiytaxhara, älça, xhalxa sanna, iza çovxa a vina, vira the a xi’na, šäšši’ novqha välla vokqax volu ši vaša. Ši vaša novqha välla duqa xan yalale, kisnara sxhabäkqina, qoalgha merz a bagiyna khanta. Beana, sxhaikqina khanta qoalgha läcna xilla rasxa din. Dügu nuskal sanna, šen din keçbina, nuskal dalo khant sanna, ša a keçvella, novqha dälla hara ši’. Novqha djavöduš, šen šina vešina thäxhaqi’na, cärga salam della qo. Qünan sapam sxhaeca üš ca qialuš, thex’ikqina zhimax volu vaša. Vaxana elan ghope qäçça, cigaxh kariyna qunna masso a maxkara bäxkina nax. Elo, naxana yukqhe a välla, qayqiyna, quztqha ärša khorgaçu ghuna çüra ka sxhabäkqinçu khante šen yoj lo ša, älla.
Masso a cecvälla visina. Khant šen rasxaçu dinax dagavälla, vayšinga hun dalur dara-teša, älla. Rasxaçu dino khantana zhop della:
— Ša qoa ca beš, arenaš jadoš moxh toxiy, çozh dagoš šed toxa šena. Xhalxarçu kogašca latta oxkuš, thexharçu kogašca latta nacqhar qüysuš, ša ghuna buxa qaçor vu xho. Thakqa ka sxha a ecna, xhalader du vayša.
Dino šega ma allara, arenaš jadoš moxh töxna, gila or the tesna khanta. Rasxaçu gilo xhalxarçu kogašca latta oxkuš, thexharçärca iza nacqhar qüysuš, kana the qaçiyna khant. Buxa ma qeççinexh, katöxna maja a läcna, ka xhalabadiyna khant voghuš, köman maja a yälla, xecabella yuxa or çu baxana iza. Cu zaman çoxh ghalin korax araxhözhuš jaçu yoja, khantana xilla xarco a gina, moxh töxna:
— Daqhaza ma vala xho, zhima qhonax! Barzo locuçüra, hunda ca locu axha iza? — älla.
Govraca yuxa çu a ikqina, katöxna vortana thera a läcna, ka xhala a bäkqina, lastiyna yoj yolçu korax çuqössina khanta ka. Ciga guldella mel dolçu adamana qaa diynaxh, qaa busiy toy a dina, šen zhimax yolu yoj a yella, ċa vaxa novqha väkqina elo qaa vešex zhimax volu vaša. Ša yaliyna elan qoalgha yoj, šayn yizhariy bolçu dja a laçqhiyna, rasxa din vazha ši din bolçu bozhli çoxh dja a xhulbina, šen vezhariy sxhaqaçale, vaxana oxhaxi’na khant.
Elo qayqiyna xhünar töllaçunna yoj luš xillaçu toynexh a jiyna, ċa veana ši vaša. Buxaxh jaçu šayn zhimax volçu vešega älla šina vašas:
— Ma xhox tera vacara-q, elan yoj qhevsinçoxh, rasxaçu dinaxh quztqha ärša khorgaçu ghuna çüra ka xhalabäkqina zhima khant.
Zhimax volçu vašas älla:
— İ khant sox tera ca xillexh a, co xhünarš tölla yäkqina qo yoj a, cünan xhünarš toliyna järzha, sira, rasxa qo din a asa goytur-m bu šuna, — bozhlara sxhaoziyna qö a gila a, sov ċa çüra arayäkqina xazalla gharayälla yolu elan qö a yoj a šina vešina xhalxa hottiyna zhimax volçu vašas.
— Vay das dina veset dagara dja ca dolu suna: von xila atta du, dika xila xala du bertaxh jelaš, ällera co. Qhastade šayna nuskal a, din a, — älla zhimax volçu vašas cecbövlla lättaçu šen vezharina.
Dügu nuskalš sanna doy keçdina, nevcariy sanna šaii keçbella, poštanna qo din a bözhna, ela volçu vaxana qo vašiy, ceran zudariy, qo yišiy.
Baxana nevcariy a, šen mexkariy a ša volçu qäçça, šen šed qoçexh mel dolu adam a guldina, vorh diynaxh, vorh busiy dokqa lovzar a dina, ša da volçu doxnax ax däxniy šen nevcaršna a, mexkaršna a della, ċa xhovsiyna elo üš.
Bäxkina ċa a qäçna, merzaçu bezamca, ċençu dagca, dokqaçu irsaca baxa xövšina qo vašiy, ceran zudariy, qo yišiy.
_________________________________________________________________________
Кхо ваша
Цхьана ден кхо кlант хилла. Вехаш хийла хан яьлча, дена чlогlа цамгар кхетта.
— Со кху цамгарх вала мега, то а ца луш, — аьлла, дас, шен кхоь а кlант, кхайкхина шена тlе а валийна, цаьрга весет дина, — Со велча, суна, туьхан тlулгах дай, чурт а догlа, наггахь тlедуьйлий, кош тlе а хlитта. Бертахь а lе, диц а ма де, вон хила атта ду, дика хила хала ду шуна.
Оцу цамгарх то ца луш, да кхелхина, ткъа бухависинчу кхаа кlанта, шешан ден весет кхочушдеш, дена туьхан тlулгах дина чурт а доьгlна, шайн да дlаверзийна.
Цхьа хан яьллачу хенахь хlара кхо кlант, шайн ден коша тlе эха воьлла. Иштта хlорш лелаш, шешан дена доьгlна туьхан чурт жимлуш хилар хааделла кlенташна. Воккхах волчу вашас аьлла жимах волчу шина веше:
— Хlара вайн ден кошана вай доьгlна чурт лахлуш ду, хlара ларда деза вай, — аьлла.
Цу тlехь барт а хилла, хьалхарчу кхаа буса воккхах волу ваша вахана ден чурт ларда. Ден чуртана билгало а йина, чурт ларда хиъначу воккхах волчу вешина, кхаа а буса наб кхетта, ден чурт лардеш lачу заман чохь. Ден чурт кхара йинчу билгалонал жимделла карийна. Шолгlачу рогlана юккъера ваша вахана ден чурт ларда. Чуьртана тlехь билгало а йина, охьавижна юккъера ваша а. Цунна а, вукху вешина санна, наб кхетта. Кхоалгlачу дийнахь хьаьжча, хьалхачул а чурт лахделла карийна. Тlаьххьара а жимах волу ваша вахана ден чурт ларда. Шена мел чlогlа наб тlегlоьртича а, наб ца кхоьтуьйтуш, чурт лардеш lаш хилла жимах волу ваша. Буьйса юкъал тlех яьллачу хенахь, стиглара охьа а беъна, цхьа lаьржа бода тlегlоьртина ден чуьртана.
Бода дикка гера кхаччалц, lадда а lийна, кlанта, вист а хилла, аьлла:
— Хlай суна тlегlерта бода, хьо хlун ю? Са ду хьо я жин ду хьо? Дистхила! Бода, хlумма а ца олуш, кхин а герга гlерташ хилла. Кlанта lад а оьзна, пха
тоьхна. Тlаккха а юха ца болуш, кlентан ден чурта тlе кхетта бода. Кlант, кхоссавелла, боданна тlе хиъна. Кlант шена тlе хиъча, бодано вадийна ворхlе а стигалан lаьрчашка ваьккхина. Цу стиглан lаьрчашкара керчаш, юха лаьтта боьссича, кlора санна lаьржа дин хилла, дlахlоытина lаьржачу боданах. Лаьтта тlехь ира а хlоьттина, лестина, бегабелла дин:
— Хlинца-х даций суна тlехь цхьа а хlума, — аьлла. Букъа тlехь хиъна lачу кlанта аьлла:
— Кхин хlума-м дац хьуна тlехь, со кlант-м ву. lаьржачу гилано жоп делла:
— Тахана-тховса дуьйна хьан долахь бу со, хьо бен кхин да воцуш. Хьо холчухlоьттинчу муьрехь, хьайна со ма ишшинехь, хlара сан цlоганан мерз багор ахьа, со тlекхочур бу хьуна.
Кlантана цlоганах баьккхина мерз а белла, дlабахана lаьржа гила. Говран цlоганах баьккхина мерз шен кисана а биллина, шолгlачу буса а ден чурт ларда охьахиъна жимах волу ваша. Хьалхарчу буса санна, лерина, кхунна наб тlегlоьрттинчу хенахь, стиглара охьахьаьдда кlайн гlаларт. Гергга кхаччалц, lадда а lийна, кlанта аьлла:
— Суна герга ма гlерта, аса лазор ду хьо, кlайн гlаларт.
Кхин и соцург а ца хилла, lад оьзна, пха тоьхна кlанта. Шена пха тоьхча а, шек ца долуш, кlентан ден чуртана тlе кхетта кlайн гlаларт. Цунна а, кхоссавелла тlехиъна, чурт лардеш lен кlант.
Хьалаиккхина, ворхlе а стигала хьала а даьлла, цигара керчаш лаьтта охьадоьссинчу кlайчу гlалартах сира дин хилла дlахlоьттина.
— Хlинца-м маlа-моза а хир бацара суна тlехь, — аьлла, лестина, бегабелла сира дин.
— Со санна волу кlант бен, кхин хlума дац хьуна тlехь, вир-бекъа, — аьлла, вистхилла кlант.
Тlаккха кlайчу дино, шен цlоганах баьккхина мерз а луш, кlанте аьлла:
— Хlинца хьан дола бели со. Холчухlоытина, соьгара гlо эшна, со хьашт ма хиллинехь, хlара мерз багор ахьа, со тlекхочур бу хьуна.
Кlанта, баьккхина мерз кисна а боьллина, сира дин дlабахийтина. Еана тlекхаьчна кхоалгlа буьйса а. Кlант ден чурт лардеш lачу хенахь, тохара санна, мерза наб тlегlоьртина цунна. Оцу буса тlегlоьртина гlаларт а, кlанта, тlера охьа ца вуссуш, карадалийча, цунах расха дин хилла. Цо а, вукху шина дино санна:
— Хьан дола бели со, хьо холчухlоьттича, хьайна гlо эшначу меттехь, хlара мерз багор ахь, — аьлла, цlоганах баьккхина мерз белла. Иза а, вуьш санна, баьлла цхьана агlор дlабахана.
Кхо дей, кхо буьйсий дlадаьлча, шайн жимах волу ваша волчу вахана воккхах волу ши ваша, цо ден чурт муха лардо хьажа. Шаьш йинчу билгалонал чурт лахделла ца карийна кхарна. Цхьана дийнахь воккхах волчу шина вешина хезна, хаьхкича, дин хьалхабаьллачунна шен йоl а луш, эло говраш хохкуьйту, аьлла. И шиъ цига ваха кечвелча, ша а ваийтахьара, аьлла жимах волчу вашас.
— Ахь цигахь дан хlумма а дац, я хьан цигахь гlуллахк а дац, — аьлла, човхийна хилла цара жимах волу ваша.
Воккхах волу ши ваша шайн дех йисинчу вирна хьалхай, тlехьай а хиъна, ваха новкъа ваьлла, эло говраш а хахкийтина, говр хьалхаяьлла, хьуьнар тоьллачунна, йоl лучу тойне хьажа. Воккхах волу ши ваша дlаваханчул тlаьхьа, араваьллачу жимах волчу вашас, ша хьалха баьккхина мерз, киснара схьа а баьккхина, багийна, цунах хlун хуьлу хьажа. Мерз баьгна балале, беана схьаиккхина, кlанта дуьххьара лаьцна, хьаргlа санна болу lаьржа дин. Дика, лерина кечвелла, цу дина а хиъна, элан тойне ваха дlаиккхина жимах волу ваша. Воьдуш, хьалха вирахь дlаваханчу шина вешина тlаьхьа кхиъча, цаьрга салам а луш, царна вовзале, тlехъиккхина и шен динахь, уьш салам дlаэца кхуьуш, ца кхуьуш. Шина вашас аьлла хилла, тlаьхьа а хьаьжна:
— Ма вайша човхийна, цlахь витинчу вайшиннан вешех а, вайшиннах а тера вац и вахана бере, — аьлла.
Урх хецна йитча, мохаца чехкалла къуьйсуш, юхаоьзча, стиглан lаьрчашка хьалагlерташ, вадийна элан юьрта дlакхачийна lаьржачу дино жимах волу ваша. Юьрта чу ма вуьйллинехь, тlекхаьчначу тобане, элан той мичхьа ду, аьлла, хаьттича, юьртахоша дийца а дийцина, элан гlалин гlопе вахана кlант. Кетlахь лаьттачу эле салам а делла, кlанта аьлла:
— Хаьхкича, говр хьалхаяьлла хьуьнар тоьллачунна, эло шен йоl ло, аьлла, хезна вогlу со.
Эло кlанте аьлла:
— Динан бере, хьо тlаьхьависна. Дика дой долу береш говраш хахка бахана кхо дей, кхо буьйсий хан ю.
Тlаккха вистхиллачу кlанта аьлла:
— Сийлахь эла, хьуна хlун билгало ян еза дин хьалхабаьллачу кlанта? И билгало хьуна тlекхачо хьожур вара со.
Эло жоп делла:
— Башлома кlел кхаьчна, охьадогlуш шийла шовда ду. Цу шовдан йисттехь лаьттачу лекхачу кхура кlел, билгалонна, йиллина сан йоьlан кlудал ю. Оцу кlудал чу тесна цо пlелгах юллу чlуг ю, сан йоьlан цlе а тlехь. Хьалха тlекхаьчначу беречо цу кlудал чуьра пlелгах юллу чlуг схьакхачо еза. Цуьнга лур ю ас сайн йоl.
Эло дан дезарг шега ма-дарра дийцича, шен динан урх схьа а озийна, кlентийн тоба дlаяханчу лорах шен гила а берзийна, иза урхана малбина битина кlанта. Дикка некъ бинчул тlаьхьа, хьалха дlабаханчу берешна тlаьхьа а кхиъна, уьш тlаьхьа а буьтуш, хьалхаваьлла, лам чу а кхаьчна, цигахь шовдана йистехь болчу кхура уллорчу кlудал чуьра элан йоьlан цlе тlехь йолу чlуг а яхьаш, цlехьа вирзина шина вешин жимах волу ваша. Элан йоьlан чlуг а яхьаш, говраш хахка бахана береш цlа кхочу ларбеш lаш эла а, цуьнан тойне гулделла адамаш а хилла. Кlанта мавоггlура элан гlопан керта тlоьхула дин дехьа а оьккхуьйтуш, цуьнан йоl йолчу коре шен гила тесна. Корах арахьоьжучу йоlе ша еана чlуг кхоьссина кlанта.
Говраш хахка баханчу нахал, кхуьнан дин хьалха баларна, кху кlанте шен йоl а луш, кхаа дийнаххьий, кхаа бусий ловзар дина эло. Доьалгlачу дийнахь кlант-йоl новкъа даьккхина.
Веана цlа кхаьчча, ша ялийна элан йоl нацкъарчу цlа чу дlа а лачкъийна, ша хьалха чохь висинчу цlа чу а вахана, паргlатваьлла lаш хилла кlант. Ловзарга вахана ши ваша а веана цlа кхаьчна. Шен шина вешега хаьттина жимах волчу вашас:
— Хьан яьккхи элан йоl? Хьенан говр хьалхаяьлла тойнехь? — аьлла. Шина вашас аьлла:
— Хьох тера вацара иза. Хьаъа а яьккхича а, хьуна хlун бала бу цуьнан? Шолгlачу дийнахь а хезна кхаа вешина:
— Лахара хьала хьаьжча, бохь а ца гуш, охьахьаьжча, бух а ца гуш болчу лекхачу бердах бинчу бена чуьра лечанан ши кlорни еанчу кlантана, эло шен йоl ло, — аьлла.
Ша а ваийтахьара аша, аьлча, шешан жимах волу ваша а ца воуьйтуш, элан йоl яккхалур яцара-техьа вайшинга хlинца мукъана а, аьлла, воккхах волу ши ваша вахана, шайн вира а хиъна.
Бухависинчу вашас шен киснара шолгlа мерз багийна. Дукха хан ялале, беана схьаиккхина сира дин. Дика духар тlе а дуьйхина, лерина кеч а велла, шен динахь араиккхина жимах волу ваша.
Новкъа дlавоьдуш, шен шина вешина тlехъиккхина хlара. Дlаделла салам дlаэца уьш ца кхуьуш, схьаделла жоп хаза хlара ца кхуьуьш, сирачу дино вадийна, тlехъиккхина кlант. Шина вашас тlаьхьа а хаьжна, аьлла:
— Ма вайша цlахь витинчу вешех тера вац иза, цо элан йоl йоккхур ю хьуна.
Шен шед кхочехь, мел долу адам а гулдина, эла lаш, вахана дlакхаьчна жимах волу ваша. Дерриге а адам гулделла даьлча, эло дlакхайкхийна:
— Ломан бердах болчу лечанан бена чуьра ши кlорни еанчу кlанте шен йоl ло ша, — аьлла.
Оцу адамашца вахана, лекхачу лома кlел дlа а хlоьттина, шен сирачу гиле хаьттина кlанта:
— Хlинца хlун дича, тоьлур дара вайша? — аьлла. Сирчу дино шен дега аьлла:
— Кху ломана го бина дукха адам ду, хьуьнар къовса деана, хьо хlумма а воха ма вохалахь. Даг тlе бог хlоттош, ши гола тlетаlае суна, чож морцуш чоьже шед а тоха. Кхузткъе кхааммо санна мохь тоха, хьалхарчу когашца гlашлойн некъ боккхуш, тlаьхьарчу когашца ворданан некъ боккхуш, оцу лечанан бена тlе кхачор ву аса хьо.
Кlанта, шен дино шега ма-аллара, даг тlе бог хlоттош, гола таlийна, чоьже шед тоьхна, кхузткъе кхааммо санна мохь-цlогlа тоьхна, сира дин тlетаlийна. Хьалхарчу когашца гlашлойн некъ боккхуш, тlехьарчу когашца ворданан некъ боккхуш, ломан бердаш херцош, лечанан бена тlе кхаьчна сира гила. Бена улло кхаьчначу кlанта, эле охьа мохь тоьхна:
— Леча дац бенахь, цуьнан ши кlорни ю, хlун де ша! — аьлла.
Эло и кlорнеш схьаялае аьлла, жоп делла. Лечанан ши кlорни ян а еъна, йоьlан корах чукхоьссина кlанта. Кхаа дийнаххьий, кхаа бусий той а дина, кlанте шен йо! а елла, новкъа ваьккхина, цlа хьажийна эло. Ша ялийна элан йоl, тохара, хьалха ялийна цуьнан йиша йолчу, цlа чу дlа а лачкъийна, паргlатваьлла, охьахиъна жимах волу ваша.
Цlа веанчу шина веше хаьттина бухарчу вашас:
— Элан йоl хьан яьккхина? — аьлла.
— Сирачу динахь веанчу беречо яьккхи элан шолгlа йоl а, хlумма а хьох тера а вацара иза, — аьлла, жоп делла шина вашас.
— Сох тера ца хиллехь а, шуьшиннах тера мукъа а хила велара иза, — аьлла, жоп делла жимах волчу вашас.
Кхоалгlа йоl, кхузткъа аьрша кlорга йолчу гlу чуьра ка хьала-баьккхинчунна ло эло, аьлла, хабар хезна вежаршна. Жимах волчу вашас ша ваийтахьара, аьлча, хьалха санна, иза човха а вина, вира тlе а хиъна, шаьшшиъ новкъа ваьлла воккхах волу ши ваша. Ши ваша новкъа ваьлла дукха хан ялале, киснара схьабаьккхина, кхоалгlа мерз а багийна кlанта. Беана, схьаиккхина кlанта кхоалгlа лаьцна хилла расха дин. Дуьгу нускал санна, шен дин кечбина, нускал дало кlант санна, ша а кечвелла, новкъа даьлла хlара шиъ. Новкъа дlавоьдуш, шен шина вешина тlаьхьакхиъна, цаьрга салам делла кхо. Кхуьнан сапам схьаэца уьш ца кхиалуш, тlехъиккхина жимах волу ваша. Вахана элан гlопе кхаьчча, цигахь карийна кхунна массо а махкара баьхкина нах. Эло, нахана юккъе а ваьлла, кхайкхийна, кхузткъа аьрша кlоргачу гlуна чуьра ка схьабаьккхинчу кlанте шен йоl ло ша, аьлла. Массо а цецваьлла висина. Кlант шен расхачу динах дагаваьлла, вайшинга хlун далур дара-теша, аьлла. Расхачу дино кlантана жоп делла:
— Ша кхоа ца беш, аренаш lадош мохь тохий, чож дагош шед тоха шена. Хьалхарчу когашца латта охкуш, тlехьарчу когашца латта нацкъар кхуьйсуш, ша гlуна буха кхачор ву хьо. Тlаккха ка схьа а эцна, хьаладер ду вайша.
Дино шега ма аллара, аренаш lадош мохь тоьхна, гила ор тlе тесна кlанта. Расхачу гило хьалхарчу когашца латта охкуш, тlехьарчаьрца иза нацкъар кхуьйсуш, кана тlе кхачийна кlант. Буха ма кхеччинехь, катоьхна маlа а лаьцна, ка хьалабадийна кlант вогlуш, коьман маlа а яьлла, хецабелла юха ор чу бахана иза. Цу заман чохь гlалин корах арахьоьжуш lачу йоlа, кlантана хилла харцо а гина, мохь тоьхна:
— Дакъаза ма вала хьо, жима къонах! Барзо лоцучуьра, хlунда ца лоцу ахьа иза? — аьлла.
Говраца юха чу а иккхина, катоьхна вортана тlера а лаьцна, ка хьала а баьккхина, ластийна йоl йолчу корах чукхоьссина кlанта ка. Цига гулделла мел долчу адамана кхаа дийнахь, кхаа бусий той а дина, шен жимах йолу йоl а елла, цlа ваха новкъа ваьккхина эло кхаа вешех жимах волу ваша. Ша ялийна элан кхоалгlа йоl, шайн йижарий болчу дlа а лачкъийна, расха дин важа ши дин болчу божли чохь дlа а хьулбина, шен вежарий схьакхачале, вахана охьахиъна кlант.
Эло кхайкхийна хьуьнар тоьллачунна йоl луш хиллачу тойнехь а lийна, цlа веана ши ваша. Бухахь lачу шайн жимах волчу вешега аьлла шина вашас:
— Ма хьох тера вацара-кх, элан йоl къевсинчохь, расхачу динахь кхузткъа аьрша кlоргачу гlуна чуьра ка хьалабаьккхина жима кlант.
Жимах волчу вашас аьлла:
— И кlант сох тера ца хиллехь а, цо хьуьнарш тоьлла яьккхина кхо йоl а, цуьнан хьуьнарш толийна lаьржа, сира, расха кхо дин а аса гойтур-м бу шуна, — божлара схьаозийна кхоь а гила а, сов цlа чуьра араяьккхина хазалла гlараяьлла йолу элан кхоь а йоl а шина вешина хьалха хlоттийна жимах волчу вашас.
— Вай дас дина весет дагара дlа ца долу суна: вон хила атта ду, дика хила хала ду бертахь lелаш, аьллера цо. Къастаде шайна нускал а, дин а, — аьлла жимах волчу вашас цецбоьвлла лаьттачу шен вежарина.
Дуьгу нускалш санна дой кечдина, невцарий санна шаыи кечбелла, поштанна кхо дин а боьжна, эла волчу вахана кхо ваший, церан зударий, кхо йиший.
Бахана невцарий а, шен мехкарий а ша волчу кхаьчча, шен шед кхочехь мел долу адам а гулдина, ворхl дийнахь, ворхl бусий доккха ловзар а дина, ша да волчу дохнах ах даьхний шен невцаршна а, мехкаршна а делла, цlа хьовсийна эло уьш.
Баьхкина цlа а кхаьчна, мерзачу безамца, цlенчу дагца, доккхачу ирсаца баха хоьвшина кхо ваший, церан зударий, кхо йиший.
Tweet
biraz fazla uzun.. ama bizim kültürümüz olduğu için ilgiyle okudum..
rahmetli Tarık Cemal Kutluyu rahmetle anıyorum Rabbim Rahmet eylesin emekleri çok büyük ödenmez
Bir yanıt bırakın!
Galeri »
Çeçen Ressam – Leçi Abaev
Çeçen ressam Leçi Abaev’in çalışmalarından bazı örnekleri sizlerle paylaşıyoruz.
Mp3 »
İmam Alimsultanov – Tolam (Mp3)
Ünlü Çeçen şarkıcı İmam Alimsultanov’a ait olan (şehit inşaAllah), 1997 yılında yayınlanmış “Tolam” adlı albümü Mp3 olarak sizlerle paylaşıyoruz.
Video »
Unutmanız Emredildi (Türkçe Fragman)
“Unutmanız Emredildi”, 1944 yılında tüm Çeçen-İnguş halkının Nazi Almanyası ile işbirliği yapmakla itham edilerek Orta Asya ve Sibirya’ya sürgün edilmesi sırasında Sovyet ordusu tarafından dağlık Khaybakh Köyü’nde canlı canlı yakılan 705 kişinin hikayesini konu edinen …
Wallpaperlar »
2014 Yılı Takvimi
Aylık yayınlanan “Marsho” adlı bağımsız, siyasi ve kültürel e-dergi için tasarladığımız 2014 yılı takvimini, dergi yayın kurulunun verdiği izin üzerine sizlerle paylaşıyoruz.
Arşivler
Kategoriler
Şarkı Listesi
Here is the Music Player. You need to installl flash player to show this cool thing!
Logolarımız