AİHM’de 2 Kasım günü karara bağlanan iki davada Rusya Federasyonu Çeçen sivilleri bombalamak, kaçırmak ve öldürmekten suçlu bulunurken, 31 davacı Çeçen’e 1.8 milyon Euro tazminat ödemeye mahkum edildi.

2 Kasım günü Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) ele alınan ilk dava, 15563/06 başvuru numarasıyla takip edilen Dzhabirailova ve Dzhabrailova ile Rusya Federasyonu arasındaydı. Mahkeme kayıtlarına göre dava konusu olan olay 19 Şubat 2003 tarihinde Çeçenya’nın başkenti Grozny’e bağlı Novy Tsentoroy yerleşim yerinde meydana geldi. 1983 doğumlu İsa Aytamirov normalde Argun kentinde ikamet etmesine rağmen olay günü, Gagarina Caddesi 36 numaradaki teyzesinin evinde diğer akrabalarıyla birlikte kalmaktaydı. Yerleşim alanında Rus işgalciler tarafından sokağa çıkma yasağı uygulanmaktaydı. Rus askeri güçlerinin gerçekleştirdiği bombardıman nedeniyle elektrikler kesikti ve evin camları plastik tabakalarla kapatılmıştı. Sabah saat 4.00 suların yaklaşık 30 kişilik maskeli, askeri üniformalı ve silahlı Rus işgalci üç zırhlı personel taşıyıcı (APC) ile evin önüne geldi. Duvardan atlayarak evin bahçesine giren Rus askerler evin içerisine daldı. Silahlarını evde bulunanlara doğrultan işgal güçleri kimsenin yerinden kıpırdamamasını emretti. İsa Aytamirov’i yalın ayak ve sadece iç çamaşırları ile bahçeye çıkardılar ve bir kulübenin duvarına yasladılar. Pencereden olanları izleyen teyze Zaynab Shamsudinovna Dzhabrailova dışarı çıkarak serbest bırakılacağı ümidiyle yiğeninin pasaportunu Rus askerlerine verdi. İşgalci askerlerin İsa’yı geldikleri APC’lerden birisinin içerisine bindirdiklerini fark eden teyze Zaynap, onlara engel olmak istediyse de yüzüne aldığı dipçik darbesiyle yere düşerek bilincini yitirdi. İşgalci Rus askerleri İsa’yı bilinmeyen bir istikamete doğru götürdü. Akrabaları çeşitli makamlara kaçırılan İsa’nın bulunması için başvurularda bulunduysa da son olarak 25 Eylül 2008 tarihinde zanlıların tespit edilemediğinden bahisle soruşturmanın kapatıldığı bildirildi. 19 Şubat 2003 tarihinden bu yana İsa Aytamirov’dan herhangi bir haber alınamadı.

AİHM, tanıkların beyanları ve mahkemeye sunulan deliller ışığında yaptığı incelemeler neticesinde Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. (Yaşam Hakkı), 3. (İşkence Yasağı), 5.(Özgürlük ve Güvenlik Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine kanaat getirdi. Mahkeme Rusya Federasyonu’nun davacı anneye 5 bin Euro maddi ve 40 bin Euro manevi tazminat ödemesine; bir diğer davacı olan teyzeye ise 5 bin Euro maddi ve 25 bin Euro manevi tazminat ödemesine hükmetti. Rusya Federasyonu ayrıca 5.500 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamaya mahkum edildi.

2 Kasım günü ele alınan bir diğer dava, 27065/05 başvuru numarasıyla takip edilen Abuyeva ve diğerleri ile Rusya Federasyonu arasındaydı. Davanın konusu 4 ile 7 Şubat 2000 tarihleri arasında Rus askeri güçlerinin Çeçenya’nın Katyr-Yurt yerleşim alanına düzenlediği saldırıda 24 Çeçen sivilin hayatını kaybetmesiyle ilgili 29 kişinin şikayetiydi. Mahkeme kayıtlarına göre, 1999 yılında başlayan ikinci Rus işgalinde Katyr-Yurt işgalci Ruslar tarafından “güvenli bölge” olarak ilan edildi ve 2000 yılının başında yerleşim alanında diğer bölgelerden kaçan sivillerle birlikte yaklaşık 25 bin sivil ikamet etmekteydi. Buna rağmen Rus işgalciler, yerleşim alanındaki sivilleri bilgilendirmeden ya da sivillerin tahliyesi için “insani koridor” açmadan 4 Kasım 2000 tarihinde Çeçen özgürlük savaşçılarını yok etmek amacıyla yoğun bombardımana tutulmaya başlandı. Bombardıman 7 Kasım 2000 tarihine kadar devam etti. Rus işgal güçlerinin düzenlediği saldırılarda hayatını kaybeden 24 sivil sığınaklardaydı, içlerinde küçük çocuklar ve yaşlılarda bulunuyordu. Davacılardan 10’u da bu saldırılar sırasında yaralandı ve içlerinden birisi hayatını protez bacak ile devam ettirmek zorunda kaldı.

Davacılardan Marusya Abuyeva ifadesinde, Rus işgal güçlerinin bombardımanından iki gün önce, köyde bir operasyon olabileceği yönündeki duyumlar üzerine, 2 Kasım 2000 tarihinde kendisinin ailesinin bir at arabasıyla Katyr-Yurt’u terk ederek Achkhoi-Martan’a gitmek istediklerini ancak köyü giriş ve çıkışlarını tutan Rus askerlerinin kendilerine izin vermediğini ve kimsenin köyden çıkmasına izin verilmeyeceğinin açıklandığını beyan etti.

Diğer davacılar ifadelerinde Rus işgalcilerin operasyonları sırasında yaşanılanları detaylı olarak aktardı.

Kayıtlara göre 4-7 Kasım 2000 tarihleri arasında Katyr-Yurt’ta Rus işgalcilerin havadan ve karadan gerçekleştirdiği bombardımanda hayatını kaybedenlerin kimlikleri şöyle: 1979 doğumlu Ruslan Abuyev, 1980 doğumlu Sulambek Abdulkerimov, 1936 doğumlu Kharis Anzorov, 1989 doğumlu Adlan Vakhayev, 1960 doğumlu Khasmagamed Vakhayev, 1988 doğumlu Larisa Guchigova, 1950 doğumlu Zara Masayeva, 1976 doğumlu Adam Dadayev, 1928 doğumlu Abdul-Muslim Debirov, 1952 doğumlu Lyuba Shakhayeva, 1988 doğumlu Islam Shakhayev, 1957 doğumlu Malgabek Osmayev, 1950 doğumlu Tamara Mestoyeva, 1982 doğumlu Islam Orsamikov, 1973 doğumlu Umar Orsamikov, 1972 doğumlu Ali Orsamikov, 1937 doğumlu Zaluba Dakayeva, 1905 doğumlu Zaibula Satuyeva, 1936 doğumlu Zalpa Soslambekova, 1959 doğumlu Supiyan Soslambekov, 1961 doğumlu Raisa Soslambekova, 1934 doğumlu Abdulshakhit Sulimanov, 1984 doğumlu Salambek Umalatov ve 1988 doğumlu Idris Dovletmurzayev. Saldırıda yaralanan davacılar ise şu isimlerden oluşuyor: 1965 doğumlu Malika Akhtakhanova (sol akciğerinde parçalanma), 1986 doğumlu Maryam Akhtakhanova (göz kapaklarında ve yüzünde yaralanma), 1951 doğumlu Mamudtsalya Akhtakhanov (başından aldığı yaralanma nedeniyle birinci dereceden özürlü), 1943 doğumlu Avgazar Byutukayev (sol bacağını kaybetti, donma tehlikesi atlattı ve kızı yaralandı), 1957 doğumlu Malizh Byutukayeva (göğsünün sağ bölümünde çeşitli yaralanmalar), 1959 doğumlu Raisa Vakhayeva (göğsünde çeşitli yaralanmalar), 1989 doğumlu Khava Vakhayeva (sol omzunda ve belinde çeşitli yaralanmalar), 1990 doğumlu Madina Vakhayeva (sol elinden yaralanma), 1964 doğumlu Nurzhan Vakhayeva (sırtından ve ellerinden yaralanmalar), 1986 doğumlu Elita Vakhayeva (yüzünden, sırtından ve bacaklarından yaralanmalar), 1981 doğumlu MuslimVakhayev (çeşitli yaralanmalar), 1992 doğumlu Salambek Vakhayev (başından yaralanma), 1965 doğumlu Aset Gaskalova (13 yaşındaki oğlu yaralandı),1966 doğumlu Tamara Dzhamaldinova (kızının köprücük kemiği kırıldı), 1970 doğumlu Khadisht Ismailova (vücudunun sol bölümünde yaralanmalar)  ve 1970 doğumlu Maret Musayeva (sırtından yaralanma).

AİHM, davayla ilgili yaptığı değerlendirmede Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. (Yaşam Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine kanaat getirdi. Mahkeme Rusya Federasyonu’nun davacılara 30 bin ile 120 bin Euro arasında değişen maddi ve manevi tazminatları ödemesine; ayrıca 2.266 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına hükmetti. Bu davada Rusya toplamda 1.722.266 Euro tazminata mahkum edilmiş oldu.