Dışarıya asla yalnız çıkmıyorlar, Çeçenya’nın başkentindeki küçük apartman dairelerinde bulundukları süre zarfında da, duvarlarındaki düz ekran bir televizyon merdiven boşluğu ve apartmanın girişini gören güvenlik kameralarından gelen görüntüleri aktarıyor.

Küçük arabalarına üç kişi birden bindikten sonra, tehlike halinde, arabalarındaki kontrol panelinin üzerinde yer alan küçük kırmızı düğmeye basarak bir video kamerayı ve mikrofonunu aktif hale getirebiliyor ve bu şekilde 900 mil (yaklaşık 1450 km) uzaklıktaki ana merkezlerine doğrudan seslerini ulaştırabiliyorlar.

Gruba liderlik eden 46 yaşındaki avukat Vladislas Sadykov, “Bu kendi içimizdeki bir kural. Her zaman birlikte seyahat ediyoruz. Yalnızsanız, kaçırılmanız ve işkence görmeniz daha da kolaylaşır. Görüntüler korunmak için, ayrıca eğer bizi öldürecek olurlarsa kayıt altına alınacak” diyor.

Bu üç adam, yerel insan hakları savunucuları için çalışmanın çok tehlikeli olduğu bilinen Rus işgali altındaki cumhuriyette, bünyesinde dönüşümlü olarak misafir insan hakları araştırmacılarının yer aldığı “Birleşik Mobil Grup” olarak adlandırılan, kaçırılma ve işkence olaylarını inceleyen grubun mevcut vardiyasında yer alıyor.

Üçüncü nöbetinde 45 gündür Grozny’de bulunan 24 yaşındaki avukat Dmitri Laptev, “Burada yaşayan tüm yerel insan hakları savunucuları tehlikede. Evleri yakılabilir. Çocukları kaçırılabilir” diyor.

İnsan hakları gruplarına göre, Çeçenya’daki vahşi savaş neredeyse sona ermiş durumda, ancak insanların kaçırılmaları ve yargısız infazlar sürüyor, hedeftekiler ise genellikle isyancıları destekleyenler ya da Rus destekli hükümetin Çeçen lideri Ramzan A. Kadirov aleyhinde konuşanlar oluyor.

Bay Laptev, “Sıradan insanlarla konuştuğunuzda, onların ne kadar korkmuş olduklarını görerek şok oluyorsunuz” diyor.

“Memorial” isimli insan hakları grubu, gözlemleme çalışmalarının gittikçe daha da zorlaştığını, çünkü geçmiş dönemlere nazaran kurbanların ve akrabalarının hak ihlallerini bildirmek konusunda daha fazla korkuları olduğunu belirtiyor.

Dördüncü nöbetini gerçekleştiren Bay Sadykov, “İnsanların kaçırılmaları korkusuz biçimde devam ediyor. İnsanları açıkça kaçırıyorlar. Rus destekli kolluk güçleriyle birlikte olduklarını gösteriyorlar ve kolluk güçleri de onlara dokunmuyor. Basit bir iş, araştırma yok, belge yok, yasal adımlar yok. Sadece birisini yakalıyor ve götürüyorlar” diyor.

“Birleşik Mobil Grup”, Nizhny Novgorod’taki ana merkeziyle birlikte, Rusya’nın dört bir yanındaki insan hakları organizasyonlarından araştırmacıları ve avukatları, Çeçenya’da bir ay ya da daha uzun süreli biçimde üç kişilik ekiplerinde çalışmaları için işe alıyor.

Grup, Mayıs ayında Dublin’de Mary Robinson Adalet Şartı Vakfı’nın risk altındaki insan hakları savunucuları için verdiği geleneksel Front Line Ödülü’nü insan hakları ihlallerini gün ışığına çıkaran çalışmaları nedeniyle kazandı.

Bay Sadykov, “Dedektifler gibi çalışıyoruz, resimlere bakıyoruz, tanıklarla konuşuyoruz. Yasal gücümüz olmamasına rağmen tüm bunları olması gerektiği şekilde yapıyoruz. Kanıtlara ulaşarak, resmi organlardan kendi soruşturmalarını yapmalarını talep ediyoruz” diyor. Ekip çalışmalarının kimi zaman netice verdiğini, Rus destekli kolluk güçlerine karşı bazı suçlamaların adalet önüne götürüldüğünü sözlerine ekliyor.

“Birleşik Mobil Grup”, Çeçenya’nın en çok tanınan ve en ısrarcı aktivistlerinden birisi olan, “Memorial” için çalışan yerel araştırmacı Natalya Estemirova’nın kaçırılarak öldürülmesinden sonra 2009 yılında kuruldu.

Bayan Estemirova’nın “Memorial”den iki meslektaşı tahliye edildi ve Bayan Estemirova ile yakından çalışan hak savunucusu da Norveç’e gitti.

Bay Sadykov, Bayan Estemirova’nın ölümünden bu yana, insan hakları savunucularının Rus destekli yöneticiler aleyhindeki hak ihlalleri raporlarından geri adım attıklarını söyledi. “Memorial” dahi birkaç hafta ya da birkaç ay boyunca Çeçenya’daki gözlem çalışmalarına son verdi.

“Birleşik Mobil Grup” bir bakıma Bayan Estemirova’nın çalışmalarını sürdürüyor.

Bay Sadykov, “Natalya’nın problemlere neden olduğunu ve o olmadan daha az problemle karşılacaklarını düşündüler. Peki ya ben kimim? Biz geri döndük. Ardımızda başka insanların da olduğunu biliyorlar, bizi öldürseler bile bir başkası bizim yerimize gelerek devam edecek” diyor.

Grubun halen incelediği yarım düzine olaydan birisi Bayan Estemirova’nın son araştırmalarından birisi, eski bir isyancı olan ve teslim olarak bir yıl hapis yatan 23 yaşındaki Apti Zainalov’un kaçırılması hakkında. Apti, salıverildikten sonra 2009 yılında ortadan kayboldu, silahlı korumalar eşliğinde bir hastanede ortaya çıktı ve ardından yine yok oldu.

Bayan Estemirova öldürülmeden önceki son günlerinde, Rus destekli polisten ve hastane yetkililerinden bilgi almaya çalışıyordu, şimdi de “Birleşik Mobil Grup” bu bilgilere ulaşmak için baskı yapmaya devam ediyor.

Ama Bay Zainalov’un annesi Aima Makayeva, iz peşinde koşmaktan yorulduğunu, Rus destekli yetkililerin oğlunu geri vermesi halinde açtığı davayı geri çekmeye hazır olduğunu söylüyor.

“Bir tek Kadirov’a gitmediğim kaldı” diyor. Bu görüş Çeçenya’da sıklıkla ifade ediliyor, zira Kadirov, Rus destekli hükümeti ve güvenlik güçlerini sıkı biçimde kontrolü altında tutuyor.

Bay Sadykov, taktiklerinin işe yarabileceğini ifade ediyor. Elbette müfettişler Rus destekli yetkililere baskı yapabilseydi, bazı kişiler tutuklanabilir ve cezalandırılabilirdi.

Bay Sadykov, ama diyerek hukukun üstünlüğünü teşvik edici çalışmalar desteklenmek bir yana, hala iktidardaki silahlı adamların istediklerini alıkoyduklarını ve serbest bıraktıklarını vurguluyor.

Bay Laptev, “Sistem tam bir bataklık gibi. Bir taş atıyor ve bazı dalgalanmalar yapıyorsunuz. Ama ardından yavaşça aşağıya iniyor ve dibe batıyor” diyor.

Bay Sadykov, geçtiğimiz yıl üç kişilik ekibin bir parçası olarak bir insan hakları ihlalinin bildirilmesini araştırırken, Rus destekli rejimin polis karakolunda tutulduğu gece sistemi içeriden görmüş. Grup zarar görmeden serbest bırakıldı ve yasadışı tutuklanmalarıyla ilgili olarak kendi şikayetlerini yaptı.

Bay Sadykov, gece geç saatlerde sohbette, Rus destekli rejimin polisinin sert çevre sert taktikler gerektirir diyerek metotlarını savunduğunu söylüyor. Rus destekli subaylardan birisi “İşkence yapmalısınız. İşkence yapmadan terörizmle nasıl savaşabilirsiniz?” demiş.

Ama Bay Sadykov en azından insan hakları gözlemleme çalışmalarının bir etki yaratmış olduğunu gözlemledi. Söylediğine göre, üç hak savunucusu serbest bırakılırken, Rus destekli rejimim subaylarından birisi kötü muamele görmediklerini teyit eder bir metni imzalamalarını istemiş. “Öteki türlü, işkence gördüğünüzü söylersiniz” demiş Rus destekli rejimin subayı.

Seth Maydans
24.09.2011 – The New York Times