Teptar adlı internet sitesinde, sürgünde yaşayan 5 yaşındaki Çeçen Bekhan ile dedesi arasında geçen ilginç diyaloglar yayınladı. Biz de bu konuşmaların metinlerini hem Türkçe hem de Çeçence olarak yayınlıyoruz.

Savaş

— Üš mülaš bu, Dada, cu surta thexh berš? (Уьш муьлаш бу, Дада, цу сурта тIехь берш?)
— Horš masso a vayn gergara naх bu-q… (ХIорш массо а вайн гергара нах бу-кх…)
— Noхçiçöxh jaš bu üš? (Нохчичоьхь Iаш бу уьш?)
— Ha’… (ХIаъ…)
— Cigaxh thom bu, Dada? (Цигахь тIом бу, Дада?)
— Thom bu… (ТIом бу…)
— Mila vu noхçašca thom beš verg, Dada? (Мила ву нохчашца тIом беш верг, Дада?)
— Rußland.

-Dede fotoğraftakiler kimler?
-Hepsi bizim akrabalarımız.
-Onlar Çeçenya’da mı yaşıyorlar?
-Evet…
-Orda savaş mı var dede?
-Savaş var…
-Çeçenlerle kim savaşıyor ded?
-Rusya!

— Oghaz baхnera üš noхçašna, Dada? (ОгIаз бахнера уьш нохчашна, Дада?)
— Baхnera… (Бахнера…)
— İ ċenoš cara doхiyna? (И цIенош цара дохийна?)
— Doхiyna… (Дохийна…)
— Dad, ċenošna hunda baхna üš öghaz, ċenoša hun dinera carna? (Дад, цIеношна хIунда бахна уьш оьгIаз, цIеноша хIун динера царна?)
— Humma a ca dinera-q… Šayna gondaxh derg hallak dan ben — qi humma a ca хäa carna… (ХIумма а ца динера-кх… Шайна гондахь дерг хIаллак дан бен — кхи хIумма а ца хаьа царна…)

-Onlar Çeçenlere kızgınlar mı dede?
-Evet…
-Bu evleri de onlar mı yıktılar?
-Evet…
-Dede, bu evlere neden kızdılar ki, onlara ne yaptı bu evler?
-Evet, hiçbir şey yapmadılar… Onlar etraflarındaki her şeyi yok etmekten başka bir şey yapamazlar…

— Delana ca хäa cara i diniyla? (Делана ца хаьа цара и динийла?)
— Cunna ca хuuš humma a dac! (Цунна ца хууш хIумма а дац!)
— Thakqa Dela öghaz hunda ca vödu carna, Dada? (ТIаккха Дела оьгIаз хIунда ца воьду царна, Дада?)
— Sobar dokqa du cünan… (Собар доккха ду цуьнан…)

-Allah onların yaptıklarını biliyor mu?
-Allah’ın bilmediği hiçbir şey yoktur!
-Peki o zaman Allah neden onlara öfkelenmiyor dede?
-Onun sabrı sınırsızdır…

— Dada, cu Russlandexh jaš vuoniš bu duqa ya dikaniš? (Дада, цу Russlandехь Iаш вуониш бу дукха я диканиш?)
— Dikaniš alsam хila a tarlo… (Диканиш алсам хила а тарло…)
— Thakqa ocu dikaçara cu vuoçärga hunda boytu Noхçiyçoxh i thom? (ТIаккха оцу дикачара цу вуочаьрга хIунда бойту Нохчийчохь и тIом?)

-Dede, peki Rusya’da hangisi daha çok, iyiler mi kötüler mi?
-Muhtemelen iyiler daha çok…
-O zaman bu iyiler neden kötülerin Çeçenya’da savaşmasına izin veriyor?

Başsağlığı (Tezet)

— Xho ċa ve’na, Dada? (Хьо цIа веъна, Дада?)
— Ve’na, san berza khorni. (Веъна, сан берза кIорни.)
— Dad, xho ma duqa jiyra ċa ca voghuš. Stengaxh vara xho qo de dokquš? (Дад, хьо ма дукха Iийра цIа ца вогIуш. Стенгахь вара хьо кхо де доккхуш?)
— So qeçu ghala vaхnera… (Со кхечу гIала вахнера…)
— Mülхaçu ghala? (Муьлхачу гIала?)
— Gamburge. (Гамбурге.)
— Hun dan vaхnera xho ciga, Dada? (ХIун дан вахнера хьо цига, Дада?)
— Tezet dara cigaxh. (Тезет дара цигахь.)
— “Tezet” boхurg hun du, Dada? (“Тезет” бохург хIун ду, Дада?)
— Noхçaš, cxha’ velça, Tezet hottado kertaxh. (Нохчаш, цхьаъ велча, Тезет хIоттадо кертахь.)
— Hunda? (ХIунда?)
— …Cu Tezeta bäхkinçu naхa kadam bo ocu vellaçunna. (…Цу Тезета баьхкинчу наха кадам бо оцу веллачунна.)
— Muхa bo cara i kadam, Dada? (Муха бо цара и кадам, Дада?)
— Cara olu: “Dala geçdoyla, Dala yalsamanexh vovšeх tuхiyla vay masso a!” (Цара олу: “Дала гечдойла, Дала ялсаманехь вовшех тухийла вай массо а!”)
— “Geçdoyla” boхurg hun du, Dada? (“Гечдойла” бохург хIун ду, Дада?)
— …Ocu vellaçungara dälla dolu vuoçu humanna, cunna öghazlo ma yelaxh, Dela, boхurg… (…Оцу веллачунгара даьлла долу вуочу хIуманна, цунна оьгIазло ма елахь, Дела, бохург…)

-Döndün mü dede?
-Evet yavrum.
-Dede uzun zamandır yoktun. Üç gündür neredeydin?
-Başka bir şehre gittim.
-Hangi şehre?
-Hamburg.
-Neden oraya gittin dede?
-Orada bir başsağlığı (tezet) vardı.
-Tezet nedir dede?
-Birisi öldüğü zaman Çeçenler cenaze için avluda toplanırlar.
-Neden?
-Cenazeye gelenlerin başsağlığı dileklerini sunmaları için.
-Bunu nasıl yapıyorlar dede?
– “Dala gech doyla, Dala yalsamanex vovshex tuxiyla vay masso a!” (Allah rahmet eylesin, Allah hepimizi cennette buluştursun!) derler.
-“Allah rahmet eylesin”ne anlama geliyor dede?
-Öfkelenmeyin, günahlarıyla yüzleşecek demek.

— Mila vara i vellarg, Dad? (Мила вара и велларг, Дад?)
— Bozhika nana… (Божика нана…)
— Comgaš yara Bozhika nana? (Цомгаш яра Божика нана?)
— Yacara… (Яцара…)
— Thakqa i hunda yella, Dada? (ТIаккха и хIунда елла, Дада?)
— Šena yillina хan çeq yalla dela yella-q… (Шена йиллина хан чекх ялла дела елла-кх…)

-Ölen kimdi dede?
-Bozhik’in annesi?
-Bozhik’in annesi hasta mıydı dede?
-Hayır…
-O zaman neden öldü?
-Çünkü onun planlanmış yaşamı sona erdi…

— Qhena yara iza? (Къена яра иза?)
— Qi qhena a yacara… (Кхи къена а яцара…)
— Mass šo dara cünan, Dada? (Масс шо дара цуьнан, Дада?)
— Döaztqhe di’… (Доьазткъе диъ…)
— Nemcoyn mattaxh mel хülu i? (Немцойн маттахь мел хуьлу и?)
— Vierundachtzig. (Vierundachtzig.)
— Thakqa, xha döaztqhe di’ šo käaçça xho a liyra vu, Dada? (ТIаккха, хьа доьазткъе диъ шо каьачча хьо а лийра ву, Дада?)
— …İ хuuš Dela ben vac… (…И хууш Дела бен вац…)

-Yaşlı mıydı?
-Çok yaşlı değildi…
-Kaç yaşındaydı dede?
-Seksen dört…
-Almancası nasıl?
-Vierundachtzig.
-Peki 84 yaşına geldiğin zaman sen de ölecek misin dede?
-…Onu sadece Allah bilir…

— Dad, axh so hunda ca vigara xhayca, xho Bozhik volçu vödaš? (Дад, ахь со хIунда ца вигара хьайца, хьо Божик волчу воьдаш?)
— Cqhadelaxh, xho vizhna vara so novqhavoluš. Šozlagha delaxh — xho sanna volun kegiyraçera mettig yac Tezet. (Цкъаделахь, хьо вижна вара со новкъаволуш. ШозлагIа делахь — хьо санна волун кегийрачера меттиг яц Тезет.)
— Suna a li’anera xhöca Tezeta van, Bozhike kadam ban… (Суна а лиъанера хьоьца Тезета ван, Божике кадам бан…)
— Muхa ban vollara xho cünga kadam? (Муха бан воллара хьо цуьнга кадам?)
— Asa cünga eradara: “Bozhik, Dala geçdoyla, Dala yalsamanexh vovšeх tuхiyla vay masso a!” (Аса цуьнга эрадара: “Божик, Дала гечдойла, Дала ялсаманехь вовшех тухийла вай массо а!”)
— İza-m xhöga zje töхna a alalur du, xhuna ištta laaxh. Tuхiy axh? (Иза-м хьоьга зIе тоьхна а алалур ду, хьуна иштта лаахь. Тухий ахь?)
— Tuхa. (Туха.)
— Ha, hara yu xhuna, djatoхa… (ХIа, хIара ю хьуна, дIатоха…)
— …Dada, so Bozhike vist хilla välça — “yalsamana” stenaх olu düycur duy axh suna? (…Дада, со Божике вист хилла ваьлча — “ялсамана” стенах олу дуьйцур дуй ахь суна?)
— Düycur du… (Дуьйцур ду…)

-Dede, Bozhik’e giderken neden beni de götürmedin?
-Birincisi ben giderken sen uyuyordun. İkincisi, cenazeler çocuklar için değildir.
-Ben de Bozhik’e taziye vermek istiyorum…
-Nasıl yapacaktın?
-Ona diyecektim ki: “Allah rahmet eylesin, Allah hepimizi cennette buluştursun!
-İstiyorsan telefon edebilirsin. Arayacak mısın?
-Evet, ara onu..
-…Dede Bozhik ile konuşmamı bitirdiğimde cennetin ne olduğunu anlatır mısın?
-Anlatırım…

Bayrak

— Dad, cara hun do massara a? (Дад, цара хIун до массара а?)
— Xhan? (Хьан?)
— Nemcoša. “Tu-tu-tu” boхuš i šayn mašenaš hunda yekayo cara? (Немцоша. “Ту-ту-ту” бохуш и шайн машенаш хIунда екайо цара?)
— Samuqhadälla, хazaхetaš. (Самукъадаьлла, хазахеташ.)
— Hun хazdellla carna, Dada? (ХIун хазделла царна, Дада?)
— Šäšša tolam bäkqina… (Шаьшша толам баьккхина…)
— Thakqa i bayraqaš a samuqhadälla öхkina cara šayn mašenaš the? (ТIаккха и байракхаш а самукъадаьлла оьхкина цара шайн машенаш тIе?)
— Öхkina… (Оьхкина…)
— Dada, vayn mašenthexh hunda yac noхçiyn bayraq, — noхçašna bürkanaх lovza ca хäa? (Дада, вайн машентIехь хIунда яц нохчийн байракх, — нохчашна буьрканах ловза ца хаьа?)
— Noхçašna šaderrig a dan хäa!.. (Нохчашна шадерриг а дан хаьа!..)
— Thakqa üš hunda ca lovzu bürkanaх, Deutschland sanna, — suna noхçaškxha хila ma läara? (ТIаккха уьш хIунда ца ловзу буьрканах, Deutschland санна, — суна нохчашкхьа хила ма лаьара ?)
— Yiš yac cera… Šayna çöxh jan ċenoš dan dezaš bu üš… (Йиш яц цера… Шайна чоьхь Iан цIенош дан дезаш бу уьш…)
— Rußland-c doхiyna dolu ċenoššiy? (Rußland-c дохийна долу цIеношший?)
— Ha’… (ХIаъ…)

-Dede bunlar ne yapıyorlar?
-Kim?
-Almanlar. Arabalarıyla ses çıkarıyorlar: “Tu-tu-tu”.
-Kutlama yapıyorlar.
-Neyi kutluyorlar dede?
-Galibiyetlerini…
-Ve arabalarına da bayraklarını asmışlar, mutlu oldukları için mi?
-Evet…
-Dede, neden senin arabanda Çeçen bayrağı yok, Çeçenler futbol oynamayı bilmiyorlar mı?
-Çeçenler her şeyi yapabilirler!
-O zaman neden Almanya gibi futbol oynamıyorlar? Ben de Çeçenleri desteklemek istiyorum.
-Oynayacaklar… Evlerini yeniden inşa ettikleri zaman…
-Rusların yıktıkları evleri mi?
-Evet…

— Dada, ċenoš dina bövlaça lovzur buy noхçiy masso a sanna? (Дада, цIенош дина боьвлача ловзур буй нохчий массо а санна?)
— Dala muqhalaxh! (Дала мукъалахь!)
— Dad, suna cqhaçunna Deutschland-egaxha хilla läa, megar duy? (Дад, суна цкъачунна Deutschland-егахьа хила лаьа, мегар дуй?)
— Megar du, хila, xhayna laaxh… (Мегар ду, хила, хьайна лаахь…)

-Dede, evlerini inşa etmeyi bitirdiklerinde, herkes gibi mi oynacaklar?
-İnşaAllah (Allah’ın izniyle)!
-Dede, Almanya için kutlama yapmak istiyorum, yapabilir miyim?
-İstiyorsan yapabilirsin…