Geçtiğimiz yıl Çeçenya’da kaçırılıp öldürülerek dünyayı sarsan insan hakları savunucusu Natalya Estemirova’nın birinci ölüm yıldönümünü anmak için 15 Temmuz günü Moskova’da düzenlenen küçük bir seramonide suratlar asıktı.

Törene Estemirova’nın çalıştığı insan hakları organizasyonu “Memorial”den meslektaşları, akademisyenler, gazeteciler ve arkadaşlarından oluşan önümüzdeki süreç için kötümser olan küçük bir grup insan katıldı. Ölümünden on iki ay sonra Estemirova’nın katilleri hala adaletin önüne çıkarılmadı ve “Memorial”in adalet için kapsamlı direnişini imkansız kılmak üzere Çeçenya’da çalışan insan hakları aktivistlerine yönelik tacizler ve saldırılar devam ediyor.

Estemirova’nın ölümü sadece aktivistin kısa yaşantısını sonlandırmadı, aynı zamanda Çeçenya’nın insan hakları gelişimi için umudu da yok etti. Methiyeler Estemirova’nın ne kadar özlendiğini ve onsuz hareketin nasıl bir kayba uğradığını açıkça gösteriyor. Övgülerden birisinde, “Çeçenya’da gözlemlediğimiz tüm büyük insan hakları ihlallerinin ardından gitti” denildi. Estemirova’nın arkadaşı ve “Memorial”den meslektaşı Yekatena Sokirianskaia, “Onsuz yaşamayı öğrenemedik”, “Önce Natasha’yı öldürdüler ve şimdi de çalışmalarımızı öldürmeyi deniyorlar”, “[kukla] Çeçen yöneticiler bize karşı açık bir savaş ilan ettiler” dedi.

Problemin ilk işaretleri Estemirova’nın ölümünün hemen ardından geldi. “Memorial”in Yönetim Kurulu Başkanı Oleg Orlov, cinayetten dolayı açıkça Ramzan Kadirov’u suçladı. Çünkü [kukla] Çeçen başkan defalarca olayda dolaylı yollardan Estemirova’ya ölüm tehditleri savurmuştu. Neticede Kadirov, “Memorial”e karşı “Onur ve Haysiyetinin” zedelendiği iddiasıyla iftira davası açtı. Davaya ve çıkan cezaya rağmen, Orlov ve organizasyonu Kadirov’un cinayetle bağının araştırılmasını istemeye devam etti.

“Memorial”in diğer çalışmaları geçtiğimiz yıl boyunca tehditler ve şiddet ile ciddi biçimde engellendi. Estemirova cinayetinden bir ay sonra yerel bir çocuk yardım derneğinin başkanı ve kocası Grozny’deki ofislerinden kaçırıldı ve kurşunlarla delik deşik edilmiş cansız bedenleri arabalarının bagajına konulmuş halde bulundular. Kenarında ([kukla] Çeçen başkanın tam adı olan) Kadirov Ramzan Akhmadavich’in baş harfleri KRA’nın yer aldığı başlarındaki beyzbol şapkalarıyla askeri üniformalı şahıslar “Memorial”in ofisinin dışında şüpheli biçimde turladılar. Gece gündüz camları siyah filmle kaplı Volga marka arabalar insanların kaçırılmaları olaylarını araştıran “Memorial” aktivistlerini Grozny’nin her yerinde takip etti.

Hatta Kadirov bile [kukla] Çeçen televizyonunda yayınlanan açıklamalarında yerel güçlerine şiddeti teşvik edici mesajlar verdi. [Kukla] Kadirov bir röportajında “Memorial”i ülkeye zarar veren ve teröristlere yardım eden Rusya karşıtı bir organizasyon olarak tanımladı. Kadirov, “Kendilerini ‘insan hakları savunucuları’ olarak adlandıran belli başlı bazı şahıslar var, bunlar aslında militan pisliklerine yardım ediyorlar” ifadelerini kullandı. Kazandığı iftira davası kararından tatmin olmayan Kadirov, daha sonra üç yıl hapis cezasıyla cezalandırılması talebiyle Orlov’a yönelik bir ceza davası açtı. Yargılama halen devam ediyor.

Orlov ve meslektaşları, ceza davasını Çeçenya’nın kukla güçlerin kendilerine yönelik saldırılarda bulunmaları için verilmiş bir işaret olarak algılıyor. Ve “Memorial” önemli aktivistlerini Norveç, Fransa ve ABD’ye göndermeye karar verdi. Pek çoğunda tahliye son derece hızlı şekilde gerçekleştirildi. Hatta bazı üyeler seyahat için gerekli evraklarını toparlamak, ailelerini almak ve kaçmak için sadece birkaç dakika bulabildi.

Bunların hiç birisi Çeçenya’daki insan hakları çalışmalarını tamamen durduramadı; “Human Rights Watch” ve “Memorial” gibi gruplar halen ihlalleri belgelemek üzere bölgeye geliyorlar. Ancak bu iş gittikçe daha da zorlaşıyor. Bölgede daha az araştırma ve sınırlı kaynak var, ayrıca çalışma koşulları da hiç olmadığı kadar zor ve tehlikeli bir hal aldı. Aynı şekilde pozitif sonuçlara da nadiren ulaşılabiliyor. En zor koşullar altında bile her zaman çalışabilen Estemirova’nın yokluğunda “Memorial”in kendisi de tıpkı bir kurban gibi, başkalarına yardım etmekte zorlanıyor. Sokirianskaia, “Sıklıkla insanlardan: Natasha’yı koruyamadınız, bize nasıl yardım edeceksiniz? sorusuna maruz kalıyoruz. İnsanlar sevdikleri için korktuklarından problemlerini bizlere anlatmakta gönülsüz davranıyorlar” diyor.

İki ay önce, “Human Rights Watch” ve “Memorial” temsilcileri Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev ile Çeçenya’daki insani kriz ile [kukla] Çeçen yönetiminin “Memorial” araştırmacılarına yönelik tahdit açıklamalarıyla ilgili görüştü. “Human Rights Watch”un Rusya araştırmacısı Tanya Lokshina bana, “Devlet Başkanı Medvedev gerekli tüm önlemlerin alınacağı ve insan hakları savunucuları için normal çalışma koşullarının sağlanacağı konusunda söz verdi… Ama hala Kremlin’in bu yönde atacağı somut adımları bekliyoruz” dedi.

Ancak beklenen gelişmenin yerine, “Memorial” ve “Human Rights Watch” Estemirova’nın ölüm yıldönümü anmaları için hazırlanırken 3 Temmuz günü Kadirov’un televizyonda “Memorial”i “halkın, hukukun ve devletin düşmanı” ilan ettiğini duydu.

Tehditler ve meydan okumalara rağmen “Memorial” ve “Human Rights Watch” hiçbir yere gitmiyor. Estemirova bu konuda başka türlü davranmazdı. Lokshina, “Hepimiz gururumuzun esiriyiz. Natasha cinayetler ve insanların kaçırılmalarını belgelemekten geri durmazdı. Hepimiz Natasha’nın anısına çalışmalarımıza devam etmek için ahlaki bir sorumluluk hissediyoruz” diyor.

26.07.2010 – The Foreign Policy

Anna Nemtsova