Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) bugün sabah oturumunda 2003-2004 yılları arasında İnguşetya ve Çeçenya’nın farklı bölgelerinde kaçırılan ve halen akıbetleri bilinmeyen üç sivil nedeniyle Rusya Federasyonu’nu suçlu bularak toplamda yaklaşık 192 bin Euro tazminat ödemeye mahkum etti.

AİHM’de 22 Nisan 2010 Perşembe günü sabah oturumunda görülen her üç davada da mahkemeye başvuruda bulunan kurbanların yakınları, akrabalarının Çeçenya’daki işgalci Rus güçleri tarafından kaçırılmalarından sonra ortadan kaybolduklarını ileri sürdü. Mahkemenin karara bağladığı dosyalar şunlar:

1. Khatuyeva ile Rusya (dosya no. 12463/05): Mahkeme kayıtlarına göre Sultan Khatuyev eşiyle birlikte 1996 yılından itibaren İnguşetya’nın Ordzhonikidzevskaya (Sleptsovskaya olarakta biliniyor) köyündeki mülteci kampında ikamet etmekteydi. 2 Ağustos 2004 tarihinde saat sabah 8.00 sularında yüzden fazla Rus askeri onlarca araç ile Ordzhonikidzevskaya yerleşim alanında özel bir operasyon gerçekleştirdi. İki Rus askeri Khatuyevlerin kaldığı eve geldi ve herhangi bir kimlik göstermeden ya da kendilerini tanıtmadan evi aradı. Sultan Khatuyev’in pasaportunu inceledikten sonra, askerler pasaportu ellerinde sallayarak Sultan’a kendileri ile birlikte araçlarına kadar gelmesini emretti. Sultan’ın eşi Luiza Khatuyeva Rus askerlerine kocasını nereye götürdüklerini sorduğunda askerlerden birisi Sultan’ı ve komşularından birkaç kişiyi kimlik tespiti için Rusya Federasyonu İçişleri Bakanlığı’nın Sunzhensky Bölgesi Departmanı’na (ROVD) götüreceklerini söyledi. O gün Sunzhensky ROVD’a yedi sivil Çeçen götürüldü. Tutuklanan Çeçenlerden üçü aynı gün gece geç saatte serbest bırakıldı. Serbest bırakılanlardan ikisi daha sonra bir binanın zemin katında tutulduklarını ve sorgulanmak üzere ikinci kata çıkarıldıklarını anlattı. 3 Ağustos 2004 günü gece saat 1.00 sularında ROVD subayı Sultan’ın eşine tutukladıkları üç kişiyi serbest bıraktıklarını, Sultan dahil olmak üzere diğer sivillerin ise sabaha serbest bırakılacağını söyledi. Luiza Khatuyeva sabah saat 8.00’de tutuklu bulunan diğer üç sivilin akrabalarıyla birlikte ROVD’a gittiklerinde yakınlarının Magas’taki FSB (Rus Federal Güvenlik Servisi) birimine nakledildiklerini öğrendiler. Kurbanların yakınları ve Luiza hemen Magas’a gitti. Israrlı bekleyişten sonra saat 16.00 sularında dışarı çıkan bir subay iki Çeçen sivili daha serbest bıraktı ve Sultan Khatuyev ile U.I. isimli Çeçenlerin ise önceden serbest bırakılmış olduğunu söyledi.  U.I.’nın akrabalarına göre FSB subayları tarafından oldukça kötü bir duruma getirilmiş U.I. saat 13.00 ile 14.00 arasında bir çöp bidonuna atılmış şekilde bulundu. Hemen oraya giden Luiza Khatuyeva ne Sultan’a ne de ona ait herhangi bir eşyaya rastlayamadı. Daha sonra U.I., Sultan Khatuyev’in kendisiyle aynı binada ama yanındaki hücrede FSB tarafından tutulduğunu bildiğini, Sultan’ın inlemelerini duyduğunu ve muhtemelen kendisi gibi ona da işkence edildiğini söyledi ancak korktuğu için bunları yazılı olarak veremeyeceğini belirtti. Khatuyevlerin avukatı U.I. ve Sultan’ın Sunzha’dan Magas’a aynı araç ile başlarına plastik torba geçirilmiş şekilde götürüldüğünü ifade etti. Sultan Khatuyev için çeşitli makamlara yapılan başvurular herhangi bir netice vermedi. Luiza Khatuyeva 2 Ağustos 2004 tarihinden bu yana Sultan’ın akıbetinin ne olduğunu bilmiyor.

AİHM mevcut deliller ışığında Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 2. (Yaşam Hakkı), 3. (İşkence Yasağı), 5. (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine karar verdi. Mahkeme kararına göre, Rusya Federasyonu kurban Sultan Khatuyev’in eşi Luiza’ya 10 bini maddi ve 50 bini manevi olmak üzere 60 bin Euro tazminat ödeyecek ve 2.165 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını karşılayacak.

2. Mutayeva ile Rusya (dosya no. 43418/06): Davacı Savdat Mutayeva, kocası ve iki kızı Luiza ile Madina Çeçenya’nın Achkhoy-Martanovskiy Bölgesi’ndeki Assinovskaya Köyü’nün Bershchanskaya Caddesi’nde 60 numaradaki evde yaşıyordu. Evleri yerel bir hastaneye oldukça yakındı. Olay günü köy işgalci Rus askerlerinin sıkı denetimi altındaydı ve köye giriş çıkışlarda kontrol noktaları kurulmuştu. 19 Ocak 2004 tarihinde tüm aile uykusunda iken gece saat 2.30 sularında kapı çalındı. Kapıya giden davacı Savdat Mutayeva Çeçence “Kim o?” diye sordu, cevap Rusça geldi: “Pasaport kontrol”. Savdat pasaport kontrolünün niçin bu kadar geç bir saatte yapıldığını sorunca ses veren kişi “Sana bir emir verdik, kapıyı açman senin için iyi olur” dedi. Kapıyı açtığında onbeş yirmi kadar askeri üniformalı ve silahlı işgalci Rus askeri beklemeden içeriye daldı. İşgalci askerlerden beş altısı siyah maske giymişti. Rus askerleri evde erkek olup olmadığını sordu, evdeki tek erkek Savdat’ın tek bacağı olmayan sakat kocasıydı. İşgalci Rus askerler pasaport kontrolünü yaptıktan sonra maskesiz askerlerden birisi evden ayrılabileceklerini söyledi ancak maskelilerden birisi evi aramaları gerektiğini söyledi. Evi arayıp altına üstüne getiren askerler ilginç hiçbir şey bulamadı. Ev aranırken askerlerden birkaçı da evin kızları Madina ve Luiza’ya dışarıda sorguya çekileceklerini söyleyip üzerlerine birşeyler almalarını emretti. 15 yaşındaki evin küçük kızı Madina ağlamaya başladı. Askerlerden birisi: “Korkmana gerek yok, sadece sorgulayacağız ve sonra gitmene izin vereceğiz. Birşey olmayacağına söz veriyorum” dedi. Ancak evden Madina ve Luiza’yı alıp evden çıkarlarken, sadece Luiza’nın sorgulanmasına karar verdiler ve Madina’yı evde bıraktılar. 1984 doğumlu Luiza’yı ise dışarıya araçlarının yanına götürdüler. Davacı Savdat’ta evden dışarıya çıkmayı başardı. Kızı Luiza’nın elleri kelepçelenmiş biçimde plakasız çeşitli Rus askeri araçlarının yanında beklediğini gördü. Savdat askerlere sorgulamak için kendisini almalarını ve kızını bırakmaları için bağırdı. Yanıt olarak ise kızı araçlardan birisinin içerisine itelendi ve Gazel marka minivan oradan hızla ayrıldı. Akrabalarının çeşitli aramalarına ve değişik makamlara başvurusundan herhangi bir sonuç çıkmadı. Ailesi 19 Ocak 2004 tarihinden bu yana Luiza Mutayeva’nın nerede olduğunu bilmiyor. Rus tarafı mahkemeye gönderdiği cevabi yazısında belirtilen tarihte herhangi bir operasyon yapılmadığını ve Luiza’nın tutuklandığına ilişkin herhangi bir bilginin olmadığını iddia etti.

AİHM mevcut deliller ışığında Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 2. (Yaşam Hakkı), 3. (İşkence Yasağı), 5. (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine karar verdi. Mahkeme kararına göre, Rusya Federasyonu’nun kurban Luiza Mutayeva’nın annesine 50 bin Euro manevi tazminat tazminat ödeyerek 4 bin Euro tutarındaki yargılama giderlerini karşılamasına hükmetti.

3. Tupchiyeva ile Rusya (dosya no. 37461/05): Davacı Eru Tupchiyeva üç oğlu ile birlikte Çeçenya’nın Shali kentinde ikamet ediyordu. Olay tarihinde kent tamamıyla Rus güçlerinin kontrolü altında bulunuyordu. 2003 yılında 2 Ocak’ı 3 Ocak’a bağlayan gece davacı, 1976 doğumlu oğlu Vakhit (ayrıca Akhmed olarakta biliniyor) Dzhabrailov ve diğer akrabaları evdeydi. Sabah saat 5.30 sularında 15-20 kişiden oluşan askeri üniformalı ve silahlı Rus askeri plakasız iki askeri araçlarıyla birlikte davacının evine geldi, bahçe duvarından tırmanarak içeriye girdi. İki gruba ayrılan işgali Rus askerleri aniden evlere dalarken, dışarıda kalan bazı askerler komşulara evlerine girmelerini emretti. Birinci grup davacının R.Dzh. adlı oğlunun ailesiyle birlikte yaşadığı eve girdi. R.Dzh.’yi evden alarak dışarıda bekleyen UAZ marka minivanın üzerine yatırıldı. R.Dzh aracın içerisindeki bir kişiye gösterildi ve peşisıra serbest bırakıldı. İkinci grup ise Vakhit Dzhabrailov’u tutuklayarak evden dışarıya çıkarttı. Verem hastası olmasına rağmen Vakhit’in üzerine kalın giysiler almasına izin verilmedi ve davacının oğlumu nereye götürüyorsunuz sorularına cevap verilmedi. Vakhit, UAZ marka minivana bindirildikten sonra askerler telsizleri vasıtasıyla birisiyle görüştü ve görüşmenin ardından Vakhit’i de yanlarına alıp araçlarına binerek oradan uzaklaştılar. Davacı çeşitli makam ve kişilere yaptığı başvurulardan herhangi bir sonuç alamadı. Akrabaları o günden sonra bir daha Vakhit’ten haber alamadı.

AİHM mevcut deliller ışığında Rusya Federasyonu’nun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 2. (Yaşam Hakkı), 3. (İşkence Yasağı), 5. (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı) ve 13. (Etkin Başvuru Hakkı) maddelerini ihlal ettiğine karar verdi. Mahkeme kararına göre, Rusya Federasyonu’nun kurban Vakhit Dzhabrailov’un annesine 10 bin Euro maddi tazminat ve 50 bin Euro manevi tazminat ödemesini ve ayrıca 5.500 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına karar verdi.

*Mahkemenin 22 Nisan 2010 Perşembe günü karara bağladığı bu üç dosyada Rusya Federasyonu toplamda 191.665 Euro tazminat ödemeye mahkum edilmiş oldu.