İnsan Hakları Merkezi Memorial ve Avrupa İnsan Hakları Avukatlık Merkezi (EHRAC)‘nin yeni çalışma metodu kaçırılan üç Çeçen sivilin serbest bırakılmasını sağladı.

2000 yılından bu yana Moskova merkezli İnsan Hakları Merkezi “Memorial” ve Londra merkezli EHRAC’in ortak çalışma projesi kapsamında avukatlar Kuzey Kafkasya’da 80 kişinin kaçırılması ve öldürülmesi olaylarına ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’ne başvuruda bulundu. Başvurularda olayların büyük çoğunluğunun üzerinden birkaç yıl geçmişti. Tüm problem Rus yetkililerin suçlanan görevlilerini ve işlendiği iddia edilen suçları ciddi bir şekilde soruşturmaktan kaçınmasıydı. Kaybolan insanlarla ilgili olarak AİHM’de karara bağlanan dosyaların hepsinde, kurbanlar Çeçenya’da silovikiler (Rus işgal güçleri) tarafından gözaltına alındıktan sonra öldürülmüştü. 2008 yılı sonuna kadar Çeçenya’da her geçen yıl adam kaçırma olaylarına düşüş tespit edildiyse de, 2009 yılında adam kaçırma ve yargısız infaz olaylarında patlama yaşandı.

Bu gelişme üzerine “Memorial” ve “EHRAC”in ortak projesinde 2009 yılı ortalarında Kuzey Kafkasya’da adam kaçırma olaylarına ilişkin AİHM’ye başvuru yöntemi değiştirildi. Yeni yöntemde AİHM’ye başvuru tutuklanma/kaçırılma olayından birkaç gün sonra yapılıyor. Bu süreç içerisinde kaçırılanların henüz hayatta olduğu düşünülüyor. Yeni yöntemin iki genel amacı bulunmakta:

1. Rus yetkililere kaçırılma olayına ilişkin dosyanın AİHM’ye gönderildiğine ilişkin bilgi verilerek Rus yetkililer olayı etkin bir şekilde soruşturmaya teşvik etmek. Eğer Rus işgal güçleri kaçırma olayına karışmışsa yetkililerin girişimiyle kaçırılan kişinin serbest bırakılmasını sağlamak.

2. Mümkün olduğunca kısa süre içerisinde Rus işgal güçlerinin kaçırma olayına karıştığını ortaya koyan delillere ulaşmak (çünkü eğer kaçırma olayının üzerinden bir yıl ya da daha uzun bir süre geçmişse bu genelde neredeyse imkansız oluyor).

Proje kapsamında Haziran 2009’dan bu yana Kuzey Kafkasya’da kaçırılan 6 kişinin ortadan kaybolmasını ya da öldürülmesini engellemek için 39-41.maddelere* uygun olarak mahkemenin acil önlemler alması için AİHM’ye aşağıdaki başvurular yapıldı:

1. Rustam Kagirov: 17 Mayıs 2009 tarihinde Çeçenya’nın Achkoi-Martan kentindeki evi yakınındaki bir caddede silahlı kişilerce kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). Yerel savcı kaçırılma olayına ilişkin inceleme başlattı. AİHM’ye 8 Temmuz 2009 tarihinde başvuruldu.

2. Apti Shamsayev: 25 Mayıs 2009 tarihinde Çeçenya’nın Urus-Martan kentindeki evi yakınında silahlı kişilerce kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). Yerel savcı kaçırılma olayına ilişkin inceleme başlattı. AİHM’ye 10 Haziran 2009 tarihinde başvuruldu.

3. Rasambek Telkhigov: 4 Haziran 2009 tarihinde Çeçenya’nın Urus-Martan kentindeki evi yakınında silahlı kişilerce kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). Yerel savcı kaçırılma olayına ilişkin inceleme başlattı. AİHM’ye 25 Haziran 2009 tarihinde başvuruldu.

4. Apti Zaynalov: 26 Haziran 2009 tarihinde Çeçenya’nın başkenti Grozny’de silahlı kişilerce kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). Bir süre sonra bölge hastanesinde feci şekilde dayak yemiş olarak görüldü. Bir grup silahlı adam etrafındaydı. Yerel savcı kaçırılma olayına ilişkin inceleme başlattı. AİHM’ye 15 Temmuz 2009 tarihinde başvuruldu.

5. Sirazhuddin Shafiev: 8 Eylül 2009 tarihinde Dağıstan’ın Derbent kentindeki evinden arabasıyla ayrıldıktan bir süre aracı yolda silahlı kişilerce durduruldu ve kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). AİHM’ye 14 Eylül 2009 tarihinde başvuruldu.

6. Zelimkhan Gabarov: 25 Eylül 2009 tarihinde Çeçenya’nın Urus-Martan kentindeki evinden silahlı kişilerce kaçırıldı (deliller Rus işgal güçlerinin bu suça iştirak ettiğini gösteriyor). AİHM’ye 30 Eylül 2009 tarihinde başvuruldu.

AİHM, başvurucuların talepleri üzerine derhal harekete geçerek Rus makamlara başvuruda bulundu. “Memorial” ve EHRAC, AİHM’nin bu olaylarda 39.maddeyi uygulamasını bekliyor. İki başvuruda AİHM 39.maddenin uygulanması talebini reddetti ancak dosyalara öncelik verdi. AİHM’ye yapılan başvuruların ardından gelişen süreçte Shamsayev, Telkhigov ile Gabarov serbest bırakıldı ve evlerine döndüler. Shamsayev kaçırılmasından 52 gün sonra (16 Temmuz’da), Telkhigov 42 gün sonra (16 Temmuz’da) ve Gabarov 8 gün sonra (3 Ekim’de) serbest bırakıldı.

Bahsi geçen 6 olayda AİHM’ye yapılan başvuruların ardından kaçırılanlardan 3 kişi serbest bırakıldı. Böylece yeni yöntemin etkili olduğu (%50 başarı) kanıtlandı. Ayrıca, AİHM böylesi dosyalara öncelik vermeye başladı. Bu da olumlu bir sonuç olarak nitelendirilebilir.

*39-41.maddeler AİHM’nin başvuruda bulunanlar açısından acil önlemler almasına olanak sağlıyor.