Natalya Estemirova’yı bir meslektaş, arkadaş, gazeteci ve insan hakları savunucusu olarak tanımış kişilerle konuştuğunuzda duyacağınız ilk özelliği inanılmaz derecede cesur olduğuydu.

Pek çokları ilk adının biraz değiştirilmiş şeklini kullanarak ona Natasha diyordu. Narin ve sessiz bir kişiydi, oldukça kadınsıydı. Asla sesini yükseltmezdi. Şiddet ve suçlar hakkında konuşurken bile sesindeki huzur ve yumuşaklık aynen dururdu. Yabancılarla dostane ilişkileri çok rahat kurar, kendisi konuşmak yerine başkalarının ne söylediğini dinlerdi.

Bazıları onu tarih öğretmenliği yaptığı dönemlerde kullandığı ismi Natalya Khusainovna ile çağırırdı. Bu projedeki bir başka gazeteci ve aynı zamanda Natalya’nın eski öğrencilerinden birisi olan Zurab Markhiev, bana onun 90’lı yılların başlarında Çeçenya’nın başkenti Grozny’deki 7 numaralı okulun diğer öğretmenlerinden farklı olduğunu anlattı: “Ders kitaplarımıza uygun olarak bizlere Marksizim ve Leninizmi öğretmesi gerekiyordu. O ise bunun yerine bizlere küresel politikayı öğretir, Kafkasya’nın ve sömürgeciliğe karşı direnişin gerçek tarihini anlatırdı”.

Çeçenya’da kimileri de vardı ki bu kırılgan bayanı bir düşman olarak algılıyordu. Çeçenya’nın genç [kukla] lideri Ramzan Kadirov (halk tarafından asla seçilmedi, Vladimir Putin tarafından atandı) onu alenen “ahlaktan yoksun bir kadın” olarak tanımladı, çünkü Natalya, Kadirov’un Çeçen halkına verdiği emirleri ve onlara biçtiği rollere itaat etmeme cesaretini göstermişti.

Rus medyasının önemli bir bölümü pasif bir şekilde Kadirov’un Çeçenya’da barış ve ekonominin yeniden tesis edildiği, modernizasyon ve pozitif değişim iddialarını yayınladı. Natasha ise bizlere tamamen farklı bir hikaye aktardı. Natalya, [kukla] Kadirov’un kişisel bir düşmanının başını orta çağa özgü biçimde kestiğini ve Kadirov’un kurbanın başının köyünün merkezinde bir kazığa takarak kendisine karşı geleceklere Kadirov’un yapabileceklerini göstermek adına korkunç bir ders verdiğini bildiren tek kişiydi. O, ayrıca, insanların işkence gördüğü ve öldürüldüğü [kukla] başkanın gizli hapishanelerini de haber yapan kişiydi.

Natalya, Memorial’in Çeçenya’daki ofisinin başıydı ve insan haklarını gözlemliyordu. Çeçenya’daki olayları takip etmek internette güvenilir bir bilgiyi araştırmak kadar basit değil. Takip etmekten, gözlemlemekten kasıt, bir evden diğer eve yürümek, bir köyden başka bir köye gitmek ve pek çok konuşmaya korkan kurbanlarla görüşmektir. Bunu yapabilmek [kukla] yöneticilerle pazarlık yapmayı ve tartışmayı gerektirir; gece veya gündüz, yaz veya kış her an acil telefonlar alabilirsiniz. Kim, ne zaman, nasıl kaçırıldı; kaçıranların kullandıkları aracın rengi, modeli ve plakası neydi; ve pek çok olayda kaçıranların bağlı olduğu yerel ya da federal gizli servis birimi hangisiydi gibi en tehlikeli detayları belgelemeniz gerekmektedir. Bu detaylar, kaçırılma olayının bildirilmesinde ve Natasha’nın yardımıyla hazırlanan yüzlerce Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ndeki başvuruda sonucu belirleyecek önemi arz etmekteydi. Natasha’nın gözlemleri kendi hayatı için bir tehlike doğurdu, zira bunların ortaya çıkardığı detaylar “eskadrony smerti” (ölüm mangaları) olarak adlandırılan yapıların tespit edilmesine yardım etti ki bu özel servisler daha önce hiç ifşa edilmemişti. Natasha’nın haberleri, en az dört muhabirini kimliği belirsiz suçluların ellerinde kaybeden muhalif Rus gazetesi Novaya Gazeta’da yayınlandı. Kurbanlar arasında Vladimir Putin rejiminin sert eleştirmeni, ünlü gazeteci ve Natalya’nın yakın arkadaşı Anna Politkovskaya’da vardı.

Natasha ve Anna, İkinci Rus-Çeçen Savaşı’nın başlamasından sonra erkek muhabirlerin güvenlik nedenlerinden ötürü gitmeye korktuğu tüm dağ köylerinden uzunca bir süre birlikte haber yazdı, hatta bu dağ köyleri herhangi bir taşımacılık sistemine sahip olmadığından iki cesur kadın kimi zaman onlarca km yolu yürüyerek aştı.

Anna ve Natasha arasında pek çok konuda uzun duygusal tartışmalar olmuş. Örneğin güvenlik önlemleri konusunda, Natasha gitmeleri gereken yerlerde başı açık olmamanın kaçırılma ya da saldırıya uğrama riskini azaltacağını anlatmasına rağmen, Anna kati olarak bir başörtüsü takmayı ve uzun etek giymeyi reddetmiş. Etik ve gazetecilikle ilgili konuların yanı sıra farazi mevzular hakkında da uzun tartışmaları olmuş. Anna için gazeteciliğin en önemli amacı, haberleri zamanında bildirmek ve elde ettiğin bilgileri kendi yargılarını katmadan tam olarak saf bir biçimde sunmaktı. Oysa Natalya için ise, gazetecilik daha çok savunmakla ilintiliydi. Natalya’ya göre bir haberin yayınlanması bir kişinin hayatını tehlikeye atacaksa o haberi yayınlamamak daha doğru bir seçim olacaktı ve kaynaklarının sorumluluğu gazeteciliğin ana amaçlarından birisiydi. Asla aynı fikirde olmadılar.

Anna, 7 Ekim 2006 tarihinde (Vladimir Putin’in doğum gününde) Moskova’da vurularak öldürüldü. Cansız bedeni bulunduğunda kafasında ve göğsünde kurşun delikleri vardı.

Natasha, üç yıl sonra, 15 Temmuz 2009 tarihinde Grozny’de evinden ofisine gittiği yol üzerindeki otobüs durağında kaçırıldı. Natasha o gün başkalarının kaçırıldığı anda davrandığını düşündüğü şekilde hareket etti: kendi adını ve kaçırıldığını bağırarak, olayı görenlerden durumu Memorial’a bildirmelerini diledi. Natalya, sabah trafiğinin en yoğun olduğu saatte insanlarla dolu bir caddeden alınıp götürüldü. Hiç kimse ona yardım etmedi, hiç kimse kaçırma olayını bildirmedi. İnsanlar da korkmuştu. Kimse bir görgü tanığı olarak bilinmek istemedi. Natasha’nın kafasında ve göğsünde kurşun delikleri olan cansız bedeni aynı gün öğleden sonra komşu İnguşetya’da bulundu. Natasha’nın 16 yaşındaki kızı, “Annemin kaçırıldığı anda ne düşündüğünü çok iyi biliyorum. Onun yanında olmadığım için mutluydu” dedi.

Rusya, Birleşmiş Milletler’e Natalya Estemirova cinayetiyle ilgili bir soruşturma komitesi kurmasına izin vermedi.

Natasha’nın katledilmesinin üzerinden bir yıl geçtikten sonra, Rus yetkililer cinayetin çözüldüğünü duyurdu. 2009 yılı sonbaharında öldürülen bir isyancının Natasha’nın katili olduğunu iddia ettiler. Güvenlik güçlerinin elindeki tek kanıt, sözümona öldürülen isyancının eşyaları arasında Natasha’nın bir fotoğrafına rastlanmıştı. Bu bilgiye birkaç gün sonra isyancıya ait eşyalardan birisinin cinayette kullanılan tabanca olduğu iddiası da eklendi.

Novaya Gazeta, gazetecilerinin güvenliğini sağlamak için Kuzey Kafkasya ile ilgili haberlerini azaltmaya karar verdi. Memorial, güvenlik nedenlerinden ötürü Çeçenya’daki ofislerinin muhtemelen kapanacağını duyurdu.

Natasha’nın yakın arkadaşı ve Memorial’den meslektaşı olan Milana Bakhieva, Amerika Birleşik Devletleri’nde 6 ay boyunca özel bir koruma programı altında kaldı. Milana, Temmuz 2010’un sonlarında Çeçenya’daki durumu gözlemlemek üzere anavatanına geri döndü.

30.08.2010 – Pulitzer Center
Fatima Tlisova

*Bu makale Fatima Tlisova’nın Kuzey Kafkasya’da gazetecilere yönelik sansürü konu edinen “Kafkasya’da Gazetecilik ve Sansür: Anlatılmayan Hikayeleri Ele Almak” isimli projesi kapsamında yayınlanan ilk çalışmasıdır.