Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde beş Çeçen’in ortadan kaybolmasıyla ilgili görülen iki ayrı davada 11 Haziran 2009 Perşembe günü nihai kararlar açıklandı ve AİHM Rusya’yı suçlu bularak 160 bin Euro tutarında tazminat ödemeye mahkum etti.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde 33264/04 numaralı dosyada takip edilen Çeçen Khalitova ve diğerleri ile Rusya Federasyonu arasındaki davanın konusu dört Çeçen’in Rus askerleri tarafından kaçırılması ve akıbetlerinin belli olmamasıydı.

Mahkeme kayıtlarına göre, 18 Temmuz 2001 sabahı saat 5 sularında Çeçenya’nın Groznenskiy Bölgesi’ndeki Raduzhnoe Köyü’ne gelen yaklaşık 30 kişilik maskeli, silahlı ve askeri üniformalı kişiler, kapıyı kırarak girdikleri evden mahkemeye başvuruda bulunan bayan Nebist Khalitova’nın kocası Ali Uspaev’i ve oğlu Amir Magomedov’u evden dışarı çıkardılar. Bayan Khalitova camdan dışarı baktığında ayağı geçirdiği bir kaza yüzünden alçıda olan oğlu Amir Magomedov’un sürüklenerek dışarıya çıkarıldığını, kocası Ali’nin ise elleri arkasından kelepçelenmiş şekilde yerde yattığını gördü. Bu esnada evdeki maskeli kişilerden birisi bayan Khalitova’nın başına silahının dipçiğiyle vurdu ve bayılttı. Bayan Khalitova bir süre sonra kendisine geldiğinde maskeli, kamuflajlı ve silahlı kişilerin kocası ve oğlunu da alarak köyden ayrıldığını farketti. Görgü tanığı olan komşuların ifadesine göre de, Ali Uspaev ve Amir Magomedov iki zırhlı personel taşıyıcısına bindirilerek köyden dışarı çıkarıldı ve köyün çıkışında bu zırhlı araçlara iki tane daha eklendi. Daha sonra zırhlı araçlar gözden kayboldu.

Yine 18 Temmuz 2001 tarihinde Çeçenya’nın Groznenskiy Bölgesi’ndeki Pobedinskoe Köyü sakinlerinden Rustam Achkhanov ve arkadaşı Aslan Dokayev sabah saat 6 sularında araçları ile Raduzhnoe Köyü yakınlarından geçerken dört zırhlı personel taşıyıcısındaki adamlar Aslan ve Rustam’ın aracına ateş etmeye başladı. Rustam ve Aslan araçtan inerek, ateş hattından kurtulmak amacıyla koşmaya başladılar. Yaralanan Aslan ve Rustam’ı yakalayarak zırhlı taşıyıcılara bindiren maskeli, silahlı ve askeri üniformalı kişiler, Rustam ve Aslan’ı aracına benzin dökerek ateşe verdi ve bir süre sonra araç havaya uçtu. Olay Raduzhnoe Köyü sakinlerince görüldü. Zırhlı personel taşıyıcıları daha sonra bilinmeyen bir istikamete doğru gitti.

Kurbanların yakınları olay gününden bu yana kayıplarıdan haber alamadı. Çeşitli mercilere yapılan çok sayıda başvurudan da bir netice çıkmadı. Rus makamları ise 18 Temmuz 2001 tarihinde bölgede bir askeri operasyon yapıldığını doğrulamakla birlikte, aracın ateşe verilmesi yalanladı, Aslan ile Rustam’ın olay yerinden kaçtığını iddia etti. AİHM mevcut deliller ve görgü tanıklarının ifadelerine dayanarak dört kurbanın yakınlarından AİHM’ye başvuruda bulunan dört kişi için Rusya’nın toplamda 100 bin Euro manevi tazminat ödemesine ve 4.500 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına hükmetti.

AİHM’de 11 Haziran 2009 Perşembe günü karara bağlanan ikinci dosya 28159/03 numaralıydı. Çeçenya’nın Urus Martan kenti 1999 yılından bu yana Rus güçlerinin kontrolü altında, kentin içinde ve çevresinde çeşitli askeri üsler konumlanmış durumda. 2001 yılından bu yana da kente giriş ve çıkışlar kurulan kontrol noktalarından yapılıyor. Bu kontrol noktalarının bir tanesi de Beden Eğitimi öğretmeni olan 1978 doğumlu Abu Khasuyev’in evinin karşısındaki caddede kurulu. 30 Ağustos 2001 tarihinde hasta olduğu için evde yatan Abu Khasuyev’in eşi yiyecek birşeyler almak üzere evden çıkacağı sırada bir grup askeri üniformalı ve makinalı silahlı adam içeriye girdi. Silahlı adamlardan ikisinin yüzünde maske vardı ve bazılarının ellerinde de susturuculu keskin nişancı tüfeği bulunuyordu. Eve giren silahlı adamlar Abu’nun yattığı odaya girdi ve ona yere yatmasını emretti. Eşi Abu’yu son gördüğünde ayakları çıplak bir şekilde beyaz renkli plakasız Ziguli marka bir araca bindiriliyordu. Abu’nun komşuları tarafından da teyit edilen olay bu şekilde meydana gelirken, ailesi halen Abu’dan bir haber alamadı. Rus makamları bölgede operasyonların yürütüldüğünü kabul ederken, Abu’nun durumuyla ilgili açılan soruşturmaların devam ettiğini ve henüz bir netice elde edilemediğini mahkemeye bildirdi. AİHM’de yaptığı incelemeler neticesinde Rusya’yı 12 bin Euro maddi ve 35 bin Euro manevi tazminat ödemeye, ayrıca 8.093 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamaya mahkum etti.

Mahkeme verdiği her iki kararda da, Rus askeri güçlerinin yürüttüğü operasyonda tutukladığı Çeçenlerin akıbetlerinin belli olmamasına rağmen açılan soruşturmaların neticelendirilmemesine; kayıp Çeçenlerle ilgili etkili bir soruşturma yapılmamasına değinerek dava konusu olan olaylarda Rusya’ nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ nin 2. maddesini (Yaşam Hakkı), 3. maddesini (İşkence Yasağı), 5. maddesini (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı), 13. maddesini (Etkin Başvuru Hakkı) ihlal ettiğine karar vererek 160 bin Euro tutarında tazminatın Rusya tarafından kurbanların yakınlarına ödenmesine hükmetti.