Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde bugün neticelenen üç ayrı davada Rusya Federasyonu işgal ettiği Çeçenya’da kaçırdığı ve akıbeti belli olmayan Çeçenlerin yakınlarına tazminat ödemeye mahkum edildi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkmesi Çeçen Basayeva, Khumaydov, Nenkayev  ve diğerleri ile Rusya Federasyonu arasındaki üç davada 28 Mayıs 2009 Perşembe günü vardığı kesin hükümlerin Çeçenler lehine olduğunu açıkladı.

15441/05 ve 20731/04 numaralı dosyalarla takip edilen Basayeva ve diğerleri ile Rusya Federasyonu arasındaki dava, Çeçenya’nın Urus Martan bölgesindeki Martan Chu Köyü sakinlerinden 1965 doğumlu olan Lecha Basayev ve  Lema Dikayev isimli iki Çeçen’in 6 Temmuz 2002 tarihinde sabah erken saatlerde kaçırılmasını konu ediniyordu. Görgü tanıklarına göre iki kurban askeri kamuflajlı, maskeli ve silahlı bir grup tarafından gözleri bantla kapatılıp elleri arkadan bağlanmış şekilde köy merkezinden alındı ve köy dışındaki bir zırhlı araca bindirilerek bilinmeyen bir istikamete doğru götürüldü. Lecha ve Lema’nın Urus-Martan’daki gözaltı merkezinde (ROVD) görüldüğü öğrenilmesine rağmen kurbanların yakınları başvuruda bulundukları hiç bir makamdan yanıt alamadı. Açılan soruşturmada kurbanların ve faillerin izine rastlanılmadığı gibi, kurbanların yakınlarına tutuklama olayının özel bir operasyon dahilinde yapıldığı belirtilerek bilgi verilmedi. Rus makamları AİHM’ye de dava konusu olan olayla ilgili olarak çeşitli bilgileri vermekten kaçındı. AİHM yaptığı incelemeler neticesinde, davanın sona erdiği gün hala akıbetleri öğrenilemeyen iki Çeçen Lecha ve Lema’nın onbir yakınına Rusya’nın 900 ile 35 bin Euro arasında değişen maddi ve manevi tazminat ödemesine ve ayrıca 12.000 Euro tutarındaki mahkeme masraflarının da Rusya tarafından karşılanmasına hükmetti.

13862/05 numaralı dosyada takip edilen Khumaydov ve Khumaydov ile Rusya Federasyonu arasındaki davada konu yine kaçırılan ve akıbeti belli olmayan bir Çeçen ile ilgiliydi. 1956 doğumlu Khava Magomadova isimli Çeçen bayan, 12 Aralık 2002 tarihinde Çeçenya’nın Chervlennaya köyünden çalışmaya gitmek üzere evden ayrıldı. Bayan Magomadova’nın komşularına göre, olay sabahı Khava tren istasyonuna doğru ilerlerken beyaz renkli Gazel marka bir araç onu takip ediyordu. Olay gününden bu yana Khava’nın akıbeti konusunda herhangi bir bilgi elde edilemezken, yakınları tarafından çeşitli makamlara yapılan başvurularda sonuçsuz kaldı. AİHM yaptığı incelemeler neticesinde Rusya’nın Khava Magomadova’nın eşi ve oğluna 5’er bin Euro manevi tazminat ödemesine ve 4.500 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına karar verdi.

Bugün neticelenen üçüncü dava 13737/03 numaralı dosyada takip edilen Nenkayev ve diğerleri ile Rusya Federasyonu arasındaki davaydı. Mahkeme kayıtlarına göre, 8 Haziran 2002 tarihinde Çeçenya’nın Urus Martan kentinde 1982 doğumlu Muslim Nenkayev ve işbirlikçi Çeçen polis güçlerinde bir subay olarak görev yapan Isa Nenkayev maskeli, askeri üniformalı ve silahlı kişilerce evlerinden kaçırıldı. Isa Nenkayev’in ifadesine göre, Isa ve Muslim gözleri kapalı ve elleri kelepçeli bir şekilde evden çıkarıldıktan sonra 50 metre kadar yürütüldü ve Urus Martan’daki Rus askeri üssüne götürüldü. Burada bir hücreye kapatılan Nenkayev kardeşlerden Isa sorgulandıktan sonra ertesi gün serbest bırakıldı, ancak kardeşi Muslim savcılığa sevkedildi. Oysa Rus makamlara göre her iki kardeşte 8 Haziran 2002 tarihinde tutuklandı ve ertesi gün serbest bırakıldı. Muslim’ in yakınlarının 8 Haziran 2002 tarihinden itibaren defalarca çeşitli makamlara yaptıkları başvurular neticelenmedi ve Muslim’e ne olduğu da halen öğrenilemedi. AİHM yaptığı incelemeler neticesinde mahkemeye başvuruda bulunan Muslim’in on yakınına Rusya’nın 750 Euro ile 20 bin Euro arasında değişen tutarlarda manevi tazminat ödemesine ve ayrıca Rusya’nın 6.650 Euro tutarındaki mahkeme masraflarını da karşılamasına karar verdi.

Mahkeme verdiği üç kararda da, Rus askeri güçlerinin yürüttüğü operasyonda tutukladığı Çeçen’in akıbetinin belli olmamasına rağmen açılan soruşturmaların neticelendirilmemesine; kayıp Çeçenlerle ilgili etkili bir soruşturma yapılmamasına ve AİHM’nin istediği bilgilerin verilmesinden imtina edildiğine değinerek dava konusu olan olaylarda Rusya’ nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ nin 2. maddesini (Yaşam Hakkı), 3. maddesini (İşkence Yasağı), 5. maddesini (Özgürlük ve Güvenlik Hakkı), 13. maddesini (Etkin Başvuru Hakkı) ihlal ettiğine karar verdi.